ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਡੀ. ਐੱਮ. ਕਾਲਜ ਮੋਗਾ ਦੀ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਸੀ। ਬੀ. ਏ. ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੁਣ ਬੀ. ਐੱਡ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਬੜੀ ਹੀ ਸਾਊ, ਸਿਆਣੀ, ਹੱਸਮੁੱਖ ਅਤੇ ਰਲਾਉਟੀ ਸੀ। ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਮਿਲਣ ਦਾ ਗੁਣ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁੜ੍ਹਤੀ ਵਿਚ ਹੀ ਮਿਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਫੁੱਲ ਕਿਰਦੇ ਸਨ। ਕੁਦਰਤੀ ਮੁਸਕੁਰਾਹਟ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਸੁਨੱਖੇ ਮੁੱਖ 'ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖਿੜੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੀ ਮੂਰਤ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਇਕ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੀ ਕੁੜੀ ਸੀ। ਕਾਲਜ ਦੇ ਅੰਨ੍ਹੇ ਖਰਚ ਦੀ ਤਾਬ ਨਾ ਝੱਲਦਾ ਹੋਇਆ ਬਾਪੂ ਫਿਰ ਵੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਹਿੱਕ 'ਤੇ ਪੱਥਰ ਰੱਖ ਕੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਆਸ ਦੀ ਕਿਰਨ ਜ਼ਰੂਰ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਸੀ ਕਿ ਕੁੜੀ ਪੜ੍ਹ-ਲਿਖ ਕੇ ਕਿਸੇ ਕਿੱਤੇ 'ਤੇ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਚੰਗਾ ਘਰ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਵਾਲੇ ਫ਼ਰਜ਼ ਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਹਿਸਾਸ ਸੀ। ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਵੱਲੋਂ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸੀ। ਕਦੇ ਕੋਈ ਉਲਾਂਭਾ ਨਹੀਂ ਖੱਟਿਆ ਸੀ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਚੰਗੇ ਨੰਬਰ ਲੈ ਕੇ ਪਾਸ ਹੋਈ ਸੀ। ਕਦੇ ਕੋਈ ਉੱਚੀ-ਨੀਵੀਂ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ ਸੀ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਲਜ ਪੜ੍ਹਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦਾ ਤਾਂ ਰੱਬ ਹੀ ਰਾਖਾ ਸੀ! ਹੋਟਲਾਂ ਵਿਚ 'ਖੇਹ' ਖਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਬੇਲੱਜ ਕੁੜੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿਚ 'ਚੱਚੇ' ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਰਤਦੀਆਂ, ਜਿਹੜੀ ਅਨਪੜ੍ਹ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਕੱਖ ਪੱਲੇ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਕੜਬਚੱਬਾਂ ਦੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਘਰਦੇ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਕਿਤੋਂ ਭਾਲ ਕੇ ਲਿਆਏ ਸਨ। ਬਾਹਰਲੇ ਪਿੰਡੋਂ, ਖੇਤ ਕਿਸੇ ਮੋਟਰ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਪਰ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਤਾਂ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਸੀਤਾ ਵਰਗੀ ਗਊ ਧੀ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੇ ਬੀ ਐੱਡ ਕਰ ਲਈ ਤਾਂ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦਾ ਫਿ਼ਕਰ ਪੈ ਗਿਆ। ਇਸ ਫਿ਼ਕਰ ਨਾਲ ਬਾਪੂ ਦੇ ਗ਼ਰੀਬ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਠ੍ਹੀਕਰ ਫੁੱਟ੍ਹਿਆ ਰਹਿੰਦਾ। ਪਰ ਹੱਥ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਅੜ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਫਿ਼ਕਰ ਪਰ੍ਹੇ ਵਗਾਹ ਬਾਪੂ ਨੇ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਬਾਰੇ ਤਵੱਜੋਂ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਇਕ ਦਿਨ ਕਚਿਹਰੀਆਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਫਿਰਦੇ ਬਾਪੂ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣਾ ਬੇਲੀ ਮਲਕੀਤ ਮਿਲ ਪਿਆ। ਮਲਕੀਤ ਅਤੇ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ 1971 ਦੀ ਜੰਗ ਵੇਲੇ ਇਕੱਠੇ ਫ਼ੌਜ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਹੋਏ ਸਨ। ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਛਾਂਟੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਤਾਂ ਦੋਨੋਂ ਨਾਂ ਕਟਵਾ ਕੇ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਆ ਗਏ। ਕਿਸ਼ਨੇ ਨੇ ਤਾਂ ਆਪਣਾ ਪਿਤਾ-ਪੁਰਖ਼ੀ ਕਿੱਤਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਮਲਕੀਤ ਕਿਸੇ ਏਜੰਟ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਦੇ ਕੇ ਜਰਮਨ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਪਹਿਲੇ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਸਾਲ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਜੱਦੋਜਹਿਦ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਪਰ ਜਦੋਂ 1978 ਵਿਚ ਜਰਮਨ ਗੌਰਮਿੰਟ ਨੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ 'ਤੇ ਲੱਗੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵਾਗਾਂ ਢਿੱਲੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਤਾਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਸੁਖ ਦਾ ਸਾਹ ਲਿਆ। ਜਾਹਲੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਬਹਾਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿੰਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿਟੀਜ਼ਨਸਿ਼ੱਪਾਂ ਮਿਲ ਗਈਆਂ।
ਮਲਕੀਤ ਜਿਉਂ ਦਾ ਤਿਉਂ ਘੋਟਣੇ ਵਰਗਾ ਸੀ। ਡਰਾਈਵਰ-ਕੱਟ ਦਾਹੜੀ ਉਸ ਨੇ ਜੜੋਂ ਹੀ ਰਗੜ ਧਰੀ ਸੀ। ਪਲਿਆ ਸਰੀਰ ਹੋਰ ਫਿੱਟ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਗੋਗੜ ਹੋਰ ਵਧ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਪੈਰਾਂ ਦਾ ਵਾਧੂ ਜਿਹਾ ਮਾਸ ਬੂਟਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਲਟਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਕਾਲੇ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਪਟਿਆਂ ਨੂੰ ਪਲੋਸਦਾ ਸੀ। ਗਹੁ ਨਾਲ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਲਕੀਤ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਕੇ ਜੱਫ਼ੀ ਜਾ ਪਾਈ। ਸਾਹਣ ਵਰਗਾ ਮਲਕੀਤ ਉਸ ਦੀ ਜੱਫ਼ੀ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਸੀ।
-"ਉਏ ਘੁੱਗੂਆ ਪਛਾਣਿਆਂ ਨ੍ਹੀ? ਮੈਂ ਕਿਸ਼ਨਾ ਐਂ ਦੌਲਤਪੁਰ ਆਲਾ!" ਕਿਸ਼ਨਾ ਫ਼ੌਜ ਵਿਚ ਮਲਕੀਤ ਨੂੰ 'ਘੁੱਗੂ' ਹੀ ਆਖਦਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਰੀ ਦੀ ਲੋਕ ਮਿਸਾਲ ਦਿੰਦੇ। ਪਰ ਹੁਣ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਤੋਂ ਰਾਬਤਾ ਟੁੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
-"ਓਹ! ਬੱਲੇ ਬੱਲੇ...!!" ਮਲਕੀਤ ਨੇ ਕਿਸ਼ਨੇ ਨੂੰ ਤੱਕੜੀ ਵਾਂਗ ਤੋਲ ਲਿਆ।
-"ਦੇਖੀਂ ਬਾਈ ਕੋਈ ਅੰਗ ਪੈਰ ਤੋੜ ਧਰੇਂ-ਕੀੜੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਤੱਕਲੇ ਦਾ ਦਾਗ ਈ ਬਥ੍ਹੇਰਾ ਹੁੰਦੈ!" ਕਿਸ਼ਨਾ ਜੱਟ ਵਾਲੀ ਕੁਤਕੁਤੀ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਬੋਲਿਆ। ਮਲਕੀਤ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗਲਵਕੜੀ ਵਿਚ ਕਤੂਰੇ ਵਾਂਗ ਬੋਚਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
-"ਉਏ ਕੀ ਗੱਲ ਹੋ ਗਈ? ਗਿੱਲੀ ਗੰਢ ਮਾਂਗੂੰ ਪਿਚ ਗਿਐਂ-ਕਿਤੇ ਭਰਜਾਈ ਤਾਂ ਨ੍ਹੀ ਉਤੋਂ ਦੀ ਪੈ ਗਈ?"
-"ਤੇਰੇ ਅਰਗੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਉਤੋਂ ਦੀ ਪੈਣ ਦਿੰਨੇ ਐਂ?" ਕੁੱਛੜੋਂ ਛੱਡੇ ਕੁੱਕੜ ਵਾਂਗ ਕਿਸ਼ਨੇ ਨੇ ਖੰਭ ਜਿਹੇ ਝਿਣਕੇ।
-"ਆ ਜਾਹ ਗੱਡੀ ਕੋਲੇ ਚੱਲੀਏ।" ਮਲਕੀਤ ਨੇ ਕਿਸ਼ਨੇ ਨੂੰ ਮਾਰੂਤੀ ਕਾਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਧੂਹ ਲਿਆ। ਗੱਡੀ ਵਿਚੋਂ ਬੋਤਲ ਕੱਢ ਕੇ ਉਹ ਹੋਟਲ ਵਿਚ ਵੜ ਗਏ।
-"ਕਿੰਨੀ ਆਰੀ ਛੁੱਟੀ ਆਇਐਂ-ਕਦੇ ਮਿਲ ਗਿਲ ਈ ਜਾਇਆ ਕਰ।" ਦਾਰੂ ਦਾ ਗਿਲਾਸ ਖਾਲੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਸ਼ਨੇ ਨੇ ਸਿ਼ਕਵਾ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀਤਾ।
-"ਬਾਈ ਝਮ੍ਹੇਲੇ ਈ ਐਨੇ ਰਹੇ -ਬੱਸ...!"
-"ਕਦੇ ਬੰਦਾ ਤੁਰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਈ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਦੀ ਲੰਘ ਜਾਂਦੈ।"
-"ਬਾਈ ਟੈਮ ਈ ਨ੍ਹੀ ਮਿਲਿਆ-ਸੱਚ ਜਾਣੀਂ।"
-"ਆਹੋ ਭਾਈ! ਥੋਡੇ ਬਾਹਰਲੇ ਬੰਦਿਆਂ ਕੋਲੇ ਗਰੀਬਾਂ ਲਈ ਟੈਮ ਕਿੱਥੇ?" ਵਿਅੰਗ ਕੱਸ ਕੇ ਕਿਸ਼ਨੇ ਨੇ ਮੂੰਹ ਘਸਮੈਲਾ ਜਿਹਾ ਕਰ ਲਿਆ।
-"ਉਏ ਵੱਡੇ ਭਾਈ! ਥੁੱਕ ਵੀ ਹੁਣ ਗੁੱਸਾ-ਲੈ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਗੋਡੀਂ ਹੱਥ ਲਾਉਨੈਂ।" ਮਲਕੀਤ ਨੇ ਕਿਸ਼ਨੇ ਦੇ ਗੰਨਿਆਂ ਵਰਗੇ ਗੋਡੇ ਫੜ ਲਏ।
-"ਤੂੰ ਬੁੜ੍ਹਾ ਹੋ ਚੱਲਿਆ-ਪਰ ਤੇਰੀਆਂ ਲਿੱਚ-ਗੜਿੱਚੀਆਂ ਨ੍ਹੀ ਗਈਆਂ।"
-"ਤੇਰੀਆਂ ਕਿਹੜਾ ਕੁਪੱਤੀ ਸੱਸ ਆਲੀਆਂ ਠੰਗੋਰਾਂ ਜਾਣੀਐਂ?" ਦੋਨੋਂ ਹੱਸ ਪਏ।
-"ਤੂੰ ਕਚਿਹਰੀਆਂ 'ਚ ਫਿਰਦੈਂ-ਸੁੱਖ ਐ?"
-"ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਮੁੰਡਾ ਆਇਐ ਜਰਮਨ ਤੋਂ-ਉਹਦੇ ਤਲਾਕ ਬਾਰੇ ਅੱਜ ਤਰੀਕ ਐ।"
-"ਤਲਾਕ..! ਕਾਹਤੋਂ...?"
-"ਯਾਰ ਕਾਹਦੀ ਗੱਲ ਐ? ਤੀਮੀਂ ਹੈਗੀ ਐ ਮੂੰਹ ਫੱਟ-ਚੌਵੀ ਘੰਟੇ ਕਲੇਸ਼ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰੀ ਰੱਖਦੀ ਐ-ਘਰਆਲੇ ਤੋਂ ਚੋਰੀ ਆਬਦੇ ਭਰਾਵਾਂ ਤੇ ਮਾਂ ਬਾਪ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਭੇਜਦੀ ਰਹੀ-ਇਕ ਦਿਨ ਇਹਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਇਹਨੇ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ-ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹਦੀ ਕੀ ਸੁਣਨੀ ਸੀ-ਅੱਗਿਓਂ ਕਹਿੰਦੀ: ਮੈਂ ਅਖੇ ਤੈਨੂੰ ਤਲਾਕ ਦੇ ਦੇਣੈਂ-ਇੰਡੀਆ ਤੋਂ ਸੋਹਣਾ ਸੁਨੱਖਾ ਮੁੰਡਾ ਵਿਆਹ ਕੇ ਲਿਆਊਂ-ਮੁੰਡਾ ਅੱਗਿਓਂ ਚਿੜ ਗਿਆ-ਬੱਸ ਗੱਲ ਐਥੋਂ ਵਿਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਗਈ-ਉਧਰੋਂ ਕੁੜੀ ਦੇ ਘਰਦੇ ਓਦੂੰ ਚੜ੍ਹਦੇ ਚੰਦ ਐ-ਕਹਿੰਦੇ ਅਖੇ ਆ ਜਾਹ-ਤੈਨੂੰ ਐਥੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦਾ ਘਾਟੈ? ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੀ ਤਾਂ ਲਾਈਨ ਲਾ ਦਿਆਂਗੇ-ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਮਾੜਾ ਐ? ਕੁੜੀ ਨੋਟਾਂ ਦੇ ਨੋਟ ਭੇਜਦੀ ਰਹੀ ਐ-ਉਹਨਾ ਦੇ ਦਿਲ 'ਚ ਤਾਂ ਇਹ ਐ ਬਈ ਕੋਈ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਲਈ ਕਾਹਲਾ ਮੁੰਡਾ ਲੱਭ ਦਿਆਂਗੇ-ਕੁੜੀ ਦੀ ਕਮਾਈ ਤਾਂ ਐਥੇ ਆਊ-।"
-"ਮਾੜੀ ਗੱਲ ਐ ਬਈ-ਧੀ ਧਿਆਣੀ ਦਾ ਘਰ ਉਜਾੜਨਾ-।"
-"ਇਹ ਮੁੰਡਾ ਐ ਸਿਆਣਾ-ਇਹਨੇ ਸੋਚਿਆ ਬਈ ਜੇ ਜਰਮਨ ਤਲਾਕ ਵਾਸਤੇ ਅਪਲਾਈ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਨਾਲੇ ਪਊ ਮਹਿੰਗਾ-ਤੇ ਨਾਲੇ ਟੈਮ ਲੱਗੂ-ਬਈ ਜਿੰਨੀ ਜਲਦੀ ਹੋ ਸਕੇ-ਇਸ ਚੁੜੇਲ ਤੋਂ ਖਹਿੜਾ ਛੁੱਟੇ ਉਨਾਂ ਈ ਫ਼ਾਇਦੈ-ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਈ ਐ ਬਾਈ ਕਿਸ਼ਨਿਆਂ-ਜਦੋਂ ਦਿਲਾਂ 'ਚ ਫ਼ਰਕ ਪੈਜੇ-ਫੇਰ ਵਸੇਬਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਐ-।"
-"ਇਹ ਤਾਂ ਹੈ-ਪਰ ਉਹਨੂੰ ਸਹੁਰੀ ਨੂੰ ਕੀ ਪੁੱਠੀ ਭਮਾਲੀ ਆਈ ਐ? ਭਰਾ ਕਿਹੜਾ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਨਾਲ ਨਿਭਣੇਂ ਐਂ? ਉਹ ਤਾਂ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਹੱਥ ਝਾੜ੍ਹਦੀ ਐ-ਸਿੱਧੇ ਐ-ਜਿੱਦੇਂ ਹਟ ਗਈ-ਬੱਸ ਸਾਸਰੀਕਾਲ!"
-"ਅਸੀਂ ਬਥੇਰਾ ਸਮਝਾਇਆ ਬਾਈ-ਬਈ ਜੀਹਨੂੰ ਤੂੰ ਵਿਆਹ ਕੇ ਲਿਆਵੇਂਗੀ-ਪਤਾ ਨ੍ਹੀ ਕਿਹੋ ਜਿਆ ਹੋਊ? ਪਰ ਬਾਈ ਉਹ ਸਮਝਣ ਆਲੀ ਜੜੀ ਈ ਨਹੀਂ-ਮਾਂ ਪਿਉ ਤੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਚੱਕੀ ਵੀ ਸਮਝਾਉਣ ਆਲੇ ਦੇ ਗਲ ਨੂੰ ਆਉਂਦੀ ਐ!"
-"ਜਦੋਂ ਨਾ ਵਸਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਓਹੀ ਗੱਲਾਂ ਸੁਝਦੀਐਂ-ਅਖੇ ਇਹਦੀ ਰੋਟੀ ਖਾਂਦੇ ਦੀ ਦਾਹੜੀ ਹਿੱਲਦੀ ਐ।"
-"ਮੇਰੀ ਨਜਰ 'ਚ ਬਾਈ ਇਹਦੇ ਮਾਂ-ਪਿਉ ਤੇ ਭਰਾ ਨ੍ਹੀ ਇਹਦੇ ਪੈਰ ਲੱਗਣ ਦਿੰਦੇ।"
-"ਮੁੰਡਾ ਕਿੱਥੋਂ ਦਾ ਐ?"
-"ਮੋਹੀ ਦਾ ਐ।"
-"ਯਾਰ ਜੇ ਤਲਾਕ ਈ ਹੋ ਜਾਣੈਂ-ਤਾਂ ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਬਾਰੇ ਈ ਬਾਤ ਪਾ ਕੇ ਦੇਖਲਾ?"
-"ਕਿੰਨਾ ਪੜ੍ਹੀ ਐ?"
-"ਬੀ ਐੱਡ ਕੀਤੀ ਐ ਬੀ. ਏ. ਤੋਂ ਬਾਅਦ।"
-"ਮੈਂ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਤੇਰੇ ਪਿੰਡ ਆਊਂ-ਬੈਠ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ-ਪਰ ਬਾਈ ਕੁੜੀ ਸਾਰੀ ਬੀਹਾਂ ਬਾਈਆਂ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਹੋਊ ਤੇ ਮੁੰਡਾ ਤਾਂ ਚਾਲ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਗੇੜ ਐ!"
-"ਚੱਲੂ! ਕੁੜੀ ਸੁਖੀ ਵਸੇ-ਦਸ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਫਰਕ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨ੍ਹੀ ਪੁੱਛਦਾ ਮਲਕੀਤ! ਨਾਲੇ ਕੁੜੀ ਆਪਣੀ ਹੁੰਦੜਹੇਲ ਐ-ਤੂੰ ਗੱਲ ਚਲਾ!" ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਿੱਕ ਠੋਕੀ।
-"ਚੱਲ ਚੱਲੀਏ! ਕਚਿਹਰੀਆਂ ਦਾ ਟੈਮ ਵੀ ਹੋਣ ਆਲੈ-ਮੈਂ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੂੰ-ਸਾਗ ਧਰਵਾ ਕੇ ਰੱਖੀਂ ਭਰਜਾਈ ਤੋਂ!"
-"ਸਾਗ ਵੀ ਕੋਈ ਚੀਜ ਐ ਯਾਰ?"
-"ਸਾਡੇ ਬਾਹਰਲਿਆਂ ਲਈ ਤਾਂ ਨਿਹਮਤ ਐ ਬਾਈ ਕਿਸ਼ਨਿਆਂ!"
ਉਹ 'ਰੰਗੀਲੇ' ਜਿਹੇ ਹੋ ਕੇ ਹੋਟਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ।
ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਕਿਸੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਖੰਭਾਂ ਆਸਰੇ ਉਡਦਾ ਘਰੇ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਜੱਕਾਂ-ਤੱਕਾਂ ਕਰਦੀ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦੀ ਮਾਂ ਤੋਂ 'ਹਾਂ' ਕਰਵਾ ਲਈ। ਮਾਂ, ਮੁਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਆਪਣੇ ਘਰ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ? ਪਰ ਇਕੱਲੀ-ਇਕੱਲੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਤੋਰਨੋਂ ਉਹ ਜਰਕਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਇਲ ਕਰ ਲਿਆ।
-"ਮ੍ਹਿੰਦਰ ਕੁਰੇ! ਐਥੇ ਵਿਆਹੀ ਦੇ ਤਾਂ ਕਰੂਏ ਦੇ ਵਰਤ ਤੇ ਲੋਹੜੀਆਂ-ਦਿਵਾਲੀਆਂ ਈ ਲੋਟ ਨ੍ਹੀ ਆਉਣੀਆਂ-ਕੁਰਕੀ ਨਿੱਤ ਹੋਇਆ ਕਰੂਗੀ! ਇਕ ਕਿੱਲਾ ਵੇਚ ਕੇ ਵਿਆਹ ਕਰ ਦਿਆਂਗੇ-ਅੱਗੋਂ ਰੱਬ ਭਲੀ ਕਰੂ-ਨਿੱਤ ਦੇ ਸਿੰਧਾਰਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਕੁੜੀ ਬਾਹਰ ਈ ਤੋਰੀ ਚੰਗੀ ਐ-ਸੁੱਖ ਨਾਲ ਸਾਲ ਜਾਂ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਅੱਧਾ ਮਹੀਨਾਂ ਆਇਆ ਕਰਨਗੇ-ਸ਼ਗਨ ਦਾ ਸੌ ਰੁਪਈਆ ਦੁਖਦਾ ਨ੍ਹੀ-ਲੋੜਵੰਦ ਘਰ ਐ-ਮੈਨੂੰ ਮੈਦ ਐ ਬਹੁਤੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨ੍ਹੀ ਧਰਦੇ-ਨਿੱਤ ਨਿੱਤ ਮੂੰਹ ਭਰਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲੇ ਟਾਟੇ ਆਲੀ ਢੇਰੀ ਨ੍ਹੀ-ਨਾਲੇ ਮਲਕੀਤ ਵਿਚ ਐ-ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਤੰਗ ਨ੍ਹੀ ਹੋਣ ਦਿੰਦਾ।"
-"ਥੋਡੀ ਮਰਜੀ ਐ।"
-"ਤੈਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦਾ ਪਤਾ ਨ੍ਹੀਂ?"
ਜਦ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਘੋਰ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਨੂੰ ਕਦਾਚਿੱਤ ਇਕੱਲਿਆਂ ਨਹੀਂ ਛੱਡਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਮਜਬੂਰ ਸੀ। ਘਰ ਦੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਉਹ ਖੰਡੇ ਦੀ ਧਾਰ 'ਤੇ ਤੁਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈ। ਮਾਂ-ਪਿਉ ਨਾਲ ਪੈਣ ਵਾਲੇ ਵਿਛੋੜੇ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਵਿਛੋੜਾ ਜਰਨ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਨੂੰ ਅਗਾਊਂ ਜੋਹਿਆ।
-"ਧੀਏ! ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਬੂਹੇ ਨਹੀਂ ਬੈਠ ਰਹਿਣਾ ਹੁੰਦਾ-ਤੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਈ ਐ? ਰੱਬ ਸੁੱਖ ਰੱਖੇ-ਐਸ਼ ਕਰੇਂਗੀ!" ਮਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਦਾਸ ਦੇਖ ਕੇ ਆਖਿਆ ਸੀ। ਬੇਵੱਸ ਹੋਈ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦਾ ਰੋਣ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਮਨੋਂ ਘੁੱਟੀ-ਘੁੱਟੀ ਮਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਲੋਸਦੀ ਰਹੀ।
ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮਲਕੀਤ ਆ ਗਿਆ। ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮੁਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਲਈ ਤਾਂ ਰੱਬ ਬਹੁੜ ਪਿਆ ਸੀ। ਮਲਕੀਤ ਨੇ ਆਉਣਸਾਰ ਮੁਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਟਕੋਰ ਕੀਤੀ।
-"ਭਾਬੀ! ਬਾਈ ਤਾਂ ਤੂੰ ਜਮਾਂ ਈ ਸੁੱਬੀ 'ਚ ਬੰਨ੍ਹਣ ਆਲਾ ਕਰਤਾ?"
-"ਤੇਰੇ ਜਰਮਨ ਤੋਂ ਭੇਜੇ ਬਦਾਮ ਇਹਨੂੰ ਫਿੱਟ ਨ੍ਹੀ ਬੈਠੇ ਦਿਉਰਾ ਮੇਰਿਆ!" ਮੁਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਜਵਾਬੀ ਅਟੈਕ ਨੇ ਮਲਕੀਤ ਨੂੰ ਛਿੱਥਾ ਪਾ ਦਿੱਤਾ।
-"ਲੈ! ਹੁਣ ਤੂੰ ਛਿੱਤਰ ਲਾਹ ਲੈ-ਇਹ ਤਾਂ ਕੱਲ੍ਹ ਈ ਬਥ੍ਹੇਰੀਆਂ ਮਾਰ ਆਇਐ।" ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਟਿਕਾਣੇ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਔੜੀ।
-"ਜੇ ਮੈਂ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਈ-ਤਾਂ ਸੌ ਮਾਰੂੰ ਤੇ ਇੱਕ ਗਿਣੂੰ।"
-"ਛਿੱਤਰ ਫੇਰ ਮਾਰ ਲਈਂ-ਪਹਿਲਾਂ ਛੋਟੇ ਦਿਉਰ ਨੂੰ ਚਾਹ ਪਾਣੀ ਪਿਆ ਕੇ ਕੈਮ ਤਾਂ ਕਰਲਾ ਲਾਣੇਦਾਰਨੀਏਂ!" ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਭਿੱਜੇ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ।
-"ਚਾਹ ਬਥ੍ਹੇਰੀ!"
-"ਭਰਜਾਈ ਜੀ! ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਖਬਰ ਲੈ ਕੇ ਆਇਐਂ-ਅੱਜ ਮੂੰਹ ਕੌੜਾ ਕਰਾਂਗੇ!"
-"ਹੋਰ ਤੂੰ ਕੀ ਕਰਨੈਂ ਬੋਕਾ? ਦਾਰੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਥੋਨੂੰ ਦੋਨਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਗੱਲ ਆਉਂਦੀ ਈ ਨ੍ਹੀ।"
-"ਤੂੰ ਭੌਂਕੀ ਨਾ ਜਾਹ! ਜਾਹ ਜਾ ਕੇ ਪਾਣੀ ਲੈ ਕੇ ਆ!" ਹਨ੍ਹੇਰੀ ਵਾਂਗ ਅੰਦਰੋਂ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਬੋਤਲ ਕੱਢ ਲਿਆਇਆ। ਮੁਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਾਗ ਦੀ ਬਾਟੀ ਭਰ ਲਿਆਈ।
-"ਆਹ ਬਣੀ ਐਂ ਨਾ ਗੱਲ! ਘਰ ਦੀ ਕੱਢੀ ਦਾਰੂ ਤੇ ਭਰਜਾਈ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆਂ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦਾ ਸਾਗ।" ਮਲਕੀਤ ਦਿਲੋਂ ਬਾਗੋਬਾਗ ਹੋ ਗਿਆ।
-"ਮ੍ਹਿੰਦਰ ਕੁਰੇ! ਇਹਦੇ ਤੇ ਪਸ਼ੂ 'ਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨ੍ਹੀ-ਪਸ਼ੂ ਹਰੇ ਚਾਰੇ ਨੂੰ ਤੇ ਇਹੇ ਸਾਗ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਲਾਚੜਦੈ।" ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਖ਼ੀਂ-ਖ਼ੀਂ ਕਰਕੇ ਹੱਸਿਆ।
ਉਹ ਪੀਂਦੇ ਹੱਸਦੇ ਰਹੇ।
-"ਹਾਂ! ਹੁਣ ਕਰ ਗੱਲ? ਲਾਈ ਘਾਣੀ ਕਿਸੇ ਸਿਰੇ ਕਿ ਨਹੀਂ?" ਮੁਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਗੁੱਝੇ ਇਸ਼ਾਰੇ 'ਤੇ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਬੋਲਿਆ।
-"ਘਾਣੀ ਬਾਈ ਆਪਣੇ ਹੱਥ 'ਚ ਐ-ਜਦੋਂ ਕਹੇਂ ਸਿਰੇ ਲਾ ਦਿਆਂਗੇ।"
-"ਬੱਸ-ਸਿਰੇ ਲਾ ਦੇ ਮੇਰਾ ਵੀਰ!"
-"ਵੇ ਬਾਹਲਾ ਮੂੰਹ ਤਾਂ ਨ੍ਹੀ ਅੱਡਦੇ?"
-"ਮੈਖਿਆ ਭਾਬੀ ਜਮਾਂ ਈ ਨ੍ਹੀ!"
-"ਵੇ ਫੇਰ ਵੀ ਬਾਹਰਲੇ ਐ।"
-"ਫੇਰ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ? ਘਾਬਰਦੀ ਕਾਹਤੋਂ ਐਂ? ਬੇਸੰਸ ਰਹਿ!"
ਖ਼ੈਰ! ਜਿਵੇਂ ਮਲਕੀਤ ਗੱਲ ਤਹਿ ਕਰਕੇ ਆਇਆ ਸੀ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹ ਗਈ। ਮੁੰਡੇ, ਬਲਬੀਰ ਦਾ ਤਲਾਕ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਘਰਦਿਆਂ ਨੇ ਕੁੜੀ ਦੇਖਣ ਉਪਰੰਤ, ਚੁੰਨੀ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਲਿਜਾਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਕੋਈ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਨਹੀਂ ਕਾਰਮਿਆਂ ਸੀ।
ਰੱਬ ਦੀ ਦਇਆ ਸਦਕਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਦੋਨੋਂ ਧਿਰਾਂ ਹੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸਨ। ਮੁੰਡੇ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁੜੀ ਪਸੰਦ ਸੀ। ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਿਰੋਂ ਭਾਰ ਲੱਥ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੋਗੇ ਕੋਰਟ-ਮੈਰਿਜ ਰਜਿਸਟਰ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਬੁਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਕੇ ਮੁੰਡੇ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਜਰਮਨ ਨੂੰ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਗਿਆ। ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਫਿਰ ਮਾਪਿਆਂ ਕੋਲ ਆ ਗਈ। ਬਲਬੀਰ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਉਸ ਨੂੰ ਖੋਰਾ ਲਾਉਂਦੀ। ਠੰਡੀਆਂ ਕਾਲੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਉਸ ਇਕੱਲੀ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਪ ਬਣ-ਬਣ ਸਤਾਉਂਦੀਆਂ। ਉਸ ਦਾ ਬਦਨ ਅੱਗ ਵਾਂਗ ਤਪਦਾ। ਉਸ ਦੀ ਜਵਾਨ ਹਿੱਕ ਕਿਸੇ ਦੀ ਗਲਵਕੜੀ ਲਈ ਤਾਂਘਦੀ। ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਕਿ ਬਲਬੀਰ ਅਚਾਨਕ ਕਿਸੇ ਫ਼ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਾਂਗ ਉਸ ਪਿਆਸੀ ਦੇ ਬੂਹੇ ਆ ਖੜ੍ਹੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਜੁੱਗੜਿਆਂ ਦੀ ਪਿਆਸ ਮਿਟਾ ਦੇਵੇ। ਉਸ ਦਾ ਅੰਗ-ਅੰਗ ਨਿਚੋੜ ਸੁੱਟੇ। ਉਸ ਅੰਦਰ ਧੜਕਦਾ ਲਾਵਾ ਹਰ ਵਕਤ ਅੰਗੜਾਈਆਂ ਲੈਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਕੇਸੂ ਬੁੱਲ੍ਹ ਕਿਸੇ ਆਸ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕਦੇ ਰਹਿੰਦੇ।
ਮਲਕੀਤ ਦੇ ਇੰਡੀਆ ਹੁੰਦੇ-ਹੁੰਦੇ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਾਗਜ਼ ਪੱਤਰ ਪੁੱਜ ਗਏ। ਇਕ ਪਾਸੜ ਫ਼ਰੈਂਕਫ਼ੋਰਟ ਦੀ ਟਿਕਟ ਵੀ ਨਾਲ ਸੀ। ਮਲਕੀਤ ਦੀ ਭੱਜ ਨੱਠ ਰੰਗ ਲਿਆਈ ਅਤੇ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੂੰ ਇਕ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਜਰਮਨ ਦਾ ਵੀਜ਼ਾ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਟਿਕਟ 'ਕਨਫ਼ਰਮ' ਕਰਵਾ ਲਈ।
ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਏਅਰਪੋਰਟ 'ਤੇ ਮਾਂ ਅਤੇ ਬਾਪੂ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਆਏ। ਮਲਕੀਤ ਨੇ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਮੁਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਮਲਕੀਤ ਨੂੰ ਬੜੇ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਸੁਰ ਵਿਚ ਬੋਲੀ:
-"ਮਲਕੀਤ ਤੂੰ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਸਿਰੋਂ ਗੱਡੇ ਜਿੰਨਾ ਭਾਰ ਲਾਹ ਦਿੱਤਾ ਭਰਾਵਾ! ਅਸੀਂ ਤੇਰਾ ਇਹ ਗੁਣ ਕਿਹੜੇ ਜੁੱਗ ਦਿਆਂਗੇ?" ਤਾਂ ਮਲਕੀਤ ਬੋਲਿਆ:
-"ਭਾਬੀ! ਕਰਨ ਕਰਾਉਣ ਆਲਾ ਰੱਬ ਐ-ਬੰਦਾ ਕੀ ਚੀਜ ਐ? ਨਾਲੇ ਇਹ ਤਾਂ ਸੰਜੋਗਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਐ।"
ਮੁਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਫਿ਼ੱਸ ਪਈ।
-"ਇਹਦਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖੀਂ ਮਲਕੀਤ-ਨਿਆਣੀ ਐਂ-ਚਾਹੇ ਘਰੇ ਲੱਖ ਗਰੀਬੀ ਸੀ-ਪਰ ਪੁੱਤਾਂ ਮਾਂਗੂੰ ਪਾਲੀ ਐ-ਹੁਣ ਤਾਂ ਪ੍ਰਦੇਸਾਂ ਵਿਚ ਇਹਦਾ ਤੂੰ ਈ ਪਿਉ ਤੇ ਤੂੰ ਈ ਮਾਂ ਐਂ।"
-"ਭਾਬੀ ਫਿ਼ਕਰ ਕਾਹਦਾ ਕਰਦੀ ਐਂ? ਤੱਤੀ 'ਵਾਅ ਨ੍ਹੀ ਲੱਗਣ ਦਿੰਦਾ।"
ਮੁਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਧੀ ਨੂੰ ਬੁੱਕਲ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ।
-"ਸਿਆਣੀ ਬਣ ਕੇ ਰਹੀਂ ਪੁੱਤ! ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਤੇਰੇ ਵਿਚ ਦੀ ਈ ਸਾਹ ਆਉਂਦੈ-ਤੇਰਾ ਇਕ ਅੱਧਾ ਵੀਰ ਹੁੰਦਾ-ਓਹ ਜਾਣੇਂ ਮਾੜਾ ਮੋਟਾ ਸਹਾਰਾ ਹੁੰਦਾ-ਪਰ ਰੱਬ ਮੂਹਰੇ ਕਾਹਦਾ ਜੋਰ ਐ ਧੀਏ ਰਾਣੀਏਂ?" ਮਾਂ ਸਿਸਕ ਪਈ ਅਤੇ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦਾ ਬੰਨ੍ਹ ਮਾਰਿਆ ਹੜ੍ਹ ਧਰਾਲੀਂ ਵਹਿ ਤੁਰਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਕਾਲਜਾ ਲੀਰਾਂ ਹੋਇਆ ਪਿਆ ਸੀ। ਦੋਨੋਂ ਮਾਵਾਂ-ਧੀਆਂ ਰੋ-ਰੋ ਕੇ ਆਪਣਾ ਮਨ ਹੌਲਾ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਬਾਪੂ ਦੇ ਗਲ ਨੂੰ ਚਿੰਬੜ ਗਈ।
-"ਜਾਹ ਪੁੱਤ ਸੋਹਣਿਆਂ! ਥੋਡਾ ਜਹਾਜ ਦਾ ਟੈਮ ਹੋ ਗਿਐ-ਰੱਬ ਤੈਨੂੰ ਸੁਖੀ ਰੱਖੇ-ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ ਪਾਉਂਦੀ ਰਹੀਂ ਪੁੱਤ-ਬਾਹਰ ਜਾ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਕਿਤੇ ਭੁੱਲ ਨਾ ਜਾਈਂ! ਸਾਡਾ ਤਾਂ ਤੂੰ ਈ ਪੁੱਤ ਤੇ ਤੂੰ ਈ ਧੀ ਐਂ-ਤੇਰੀ ਮਾਂ ਤਾਂ ਐਮੇ ਬੁੜ੍ਹੀਆਂ ਆਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਐ-ਜਾਹ ਹੁਣ ਮੇਰਾ ਸ਼ੇਰ ਬੱਗਾ!" ਬਾਪੂ ਧੀ ਨੂੰ ਗਲ ਲਾਈ ਥਾਪੜੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਆਤਮਾ ਅੰਦਰੋਂ ਲਹੂ ਲੁਹਾਣ, ਬਿਲਕੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ!
ਮਲਕੀਤ ਅਤੇ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਅੰਦਰ ਚਲੇ ਗਏ।
ਜਦ ਰਾਤ ਦੇ ਡੇੜ੍ਹ ਵਜੇ ਜਹਾਜ ਉੱਡਿਆ ਤਾਂ ਬਾਪੂ ਜਹਾਜ ਨੂੰ ਬੜੇ ਮੋਹ ਨਾਲ ਤੱਕਦਾ, ਪਰਨਾ ਹਿਲਾਉਂਦਾ, ਅੱਖਾਂ ਅਤੇ ਨੱਕ ਪੂੰਝ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚੋਂ 'ਤਰਿੱਪ-ਤਰਿੱਪ' ਹੰਝੂ ਡਿੱਗੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।
-"ਹੁਣ 'ਕੱਲਿਆਂ ਨੂੰ ਮ੍ਹਿੰਦਰ ਕੁਰੇ ਘਰ ਵੱਢਣ ਆਇਆ ਕਰੂ-ਘਰੇ ਹੁੰਦੀ ਸੀ-ਸਹੁਰੀ ਨਾਲ ਬਾਹਵਾ ਰਾਲ ਬੋਲ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ-ਕਦੇ ਘੂਰ ਲਿਆ-ਕਦੇ ਵਿਰਾ ਲਿਆ-ਲੈ ਸਹੁਰੀ ਔਹ ਜਾਂਦੀ ਐ ਉੱਡੀ-ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਇਉਂ ਝੌਲਾ ਜਿਆ ਪੈਂਦੈ ਜਿਮੇਂ ਘਚਾਨੀ ਦੇ ਕੇ ਤੁਰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਐ।" ਬਾਪੂ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਰੋ ਪਿਆ।
-"ਸੁੱਖ ਮੰਗੀਦੀ ਹੁੰਦੀ ਐ-ਉਹਨੇ ਆਬਦੇ ਘਰੇ ਨ੍ਹੀ ਸੀ ਜਾਣਾਂ? ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਘਰੇ ਈ ਬੈਠੀ ਰਹਿੰਦੀ?" ਮੁਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਧੀ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਨਾਲ ਭਰਾੜ੍ਹ ਹੋਏ ਦਿਲ ਨੂੰ ਧਰਵਾਸ ਨਾਲ ਸੀਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਵਿਚ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਜਹਾਜ ਦੀਆਂ ਬੱਤੀਆਂ ਦਿਸਣੋਂ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈਆਂ ਤਾਂ ਉਹ ਹਾਰੇ ਹੋਏ ਪਹਿਲਵਾਨ ਵਾਂਗ ਝੂਠੇ ਜਿਹੇ ਪਏ ਥੱਲੇ ਉੱਤਰ ਆਏ। ਕੋਈ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਰੁੱਸੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਦੋਨੋਂ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਵਹਿਣਾਂ ਵਿਚ ਰੁੜ੍ਹੇ, ਪਿੰਡ ਵੱਲ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਬੱਸ ਵਿਚ ਬੈਠ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜਿ਼ਹਨ ਅੰਦਰ ਸਿਰਫ਼ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਹੀ ਚੱਕਰ ਕੱਟ ਰਹੀ ਸੀ। ਦੋਨਾਂ ਦਾ ਮਨ ਭਰਦਾ-ਰਿਸਦਾ ਰਿਹਾ।
ਨਵਾਂ-ਨਵਾਂ ਸਾਧ ਹੋਏ ਜੱਟ ਦੇ ਪੁੱਤ ਵਾਂਗ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਜੀਵਨ ਓਪਰਾ-ਓਪਰਾ ਜਿਹਾ ਜਾਪਿਆ। ਪਰ ਕੰਮ 'ਤੇ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸ ਮਸ਼ੀਨੀ ਯੁੱਗ ਅਨੁਸਾਰ ਢਾਲ ਲਿਆ।
-"ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਹਾਲਾਤ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਖ਼ੁਦ ਆਪ ਹਾਲਾਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਤੁਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਓ-ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸੁਖੀ ਵਸੋਂਗੇ।" ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਕਦੇ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਵੱਲੋਂ ਕਹੇ ਸ਼ਬਦ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਲਈ ਤਿਣਕਾ ਸਹਾਰਾ ਬਣ ਬਹੁੜੇ। ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਪੈਣਾ ਅਤੇ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਉਠਣਾ। ਛੁੱਟੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਕਰਨੀ, ਕੱਪੜੇ ਧੋਣੇ, ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਰਨੇ, ਗੱਲ ਕੀ ਉਸ ਨੇ ਹਰ ਕੰਮ ਨੂੰ ਤਰਤੀਬ ਦੇ ਲਈ। ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਦਾ ਤਾਲ ਸੁਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਬੇਸੁਰਾ ਜੀਵਨ ਆਪਣੇ ਲਈ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ, ਪਰ ਦੂਸਰਿਆਂ ਲਈ ਵੀ ਸਿਰਦਰਦੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਕਤ 'ਚੋਂ ਵਕਤ ਕੱਢ ਕੇ ਉਹ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦੀਆਂ ਕਲਾਂ ਦੇ ਖ਼ਤ ਲਿਖਦੀ। ਚਿੱਠੀਆਂ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਉਡੇ ਫਿਰਦੇ। ਜਵਾਬੀ-ਪੱਤਰ ਵਿਚ ਸੌ-ਸੌ ਅਸੀਸ ਅਤੇ ਮੱਤਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਸੱਸ-ਸਹੁਰੇ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਲਈ ਤਾਕੀਦ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ। ਮਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਬੱਸ ਇਕ ਹੀ ਨਸੀਹਤ ਲਿਖਵਾਈ ਹੁੰਦੀ ਕਿ ਉਹ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ 'ਮਾਂ' ਬਣੇ! ਬੱਚੇ ਬਗੈਰ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਵਿਚ ਵਸੇਬਾ ਮੁਹਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚੰਗੀ ਭਲੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਸਹੁਰੇ 'ਬਾਂਝ' ਦਾ ਖਿ਼ਤਾਬ ਦੇ ਕੇ ਪੇਕੀਂ ਬਿਠਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਉਹ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਕੰਧਾਂ-ਕੌਲੇ ਲਿੱਪਣ ਜੋਗੀ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦੀ ਸੱਸ ਵੀ ਅੱਠੋ-ਪਹਿਰ ਉਸ ਦੇ ਢਿੱਡ 'ਤੇ ਹੀ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਸਿ਼ਸ਼ਤ ਬੰਨ੍ਹੀ ਰੱਖਦੀ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਇੱਕੋ ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਤਾਂ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਸੱਸ ਦੀਆਂ ਤੋਕੜ ਜਿਹੀਆਂ ਸਹੇਲੀਆਂ ਵੀ ਗੱਲੀਂ ਬਾਤੀਂ ਕਨਸੋਅ ਲੈ ਜਾਂਦੀਆਂ।
-"ਕੁੜ੍ਹੇ ਬਹੂ ਨੂੰ ਹੋਈ ਕੋਈ ਮੈਦਵਾਰੀ?"
-"ਨੀ ਭੈਣੇ ਕਾਹਨੂੰ...!"
-"ਕੁੜ੍ਹੇ ਗਧੇ ਅਰਗੀ ਪਈ ਐ-ਹੁਣ ਨੂੰ ਤਾਂ ਸੁੱਖ ਨਾਲ ਪੋਤਾ ਤੇਰੀ ਬੁੱਕਲ 'ਚ ਹੋਣਾ ਸੀ?" ਕੋਈ ਹੋਰ ਲੂਤੀ ਲਾਉਂਦੀ।
-"ਕਿਸੇ ਡਾਕਟਰ ਡੂਕਟਰ ਨੂੰ ਦਿਖਾ ਲੈਣਾ ਸੀ-ਕਿਤੇ ਓਸ ਗੱਲ ਆਖਣ ਮਾਂਗੂੰ-ਊਂ ਈ ਨਾ ਕੰਜ ਬੱਕਰੀ ਹੋਵੇ?"
-"ਹੈਅ-ਹੈਅ ਨੀ..! ਸਾਲ ਹੋ ਗਿਆ ਢਿੱਡੋਂ ਈ ਨ੍ਹੀ ਫੁੱਟੀ ਚੰਦਰੀ..!"
ਬੁੜ੍ਹੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚੋਭਵੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦੇ ਸੀਨੇ ਪਾੜ ਪਾ ਗਈਆਂ। ਮਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮਝੌਤੀਆਂ ਉਸ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਸੱਚੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਜਾਪੀਆਂ। ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਵਸੇਬਾ ਡੋਲਦਾ ਦਿਸਿਆ। ਬਲਬੀਰ ਵੱਲੋਂ ਲਿਆ ਕੇ ਦਿੱਤੀਆਂ 'ਗਰਭ-ਰੋਕੂ' ਗੋਲੀਆਂ ਉਸ ਨੇ ਕੂੜੇ ਵਿਚ ਵਗਾਹ ਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਉਸੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਬਲਬੀਰ ਨੂੰ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਪਲੋਸਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਵਿਚ ਆਂਡੇ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ। ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ, ਤਜ਼ਰਬੇਕਾਰ ਸਾਥਣਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਲਿਆ ਸੀ। ਮਿਸਿਜ਼ ਸਿੱਧੂ ਹਾਸੇ ਮਜ਼ਾਕ ਵਿਚ ਆਮ ਹੀ ਆਖਦੀ ਹੁੰਦੀ।
-"ਬੰਦਾ ਸੈਕਸ ਪੱਖੋਂ ਮੱਠਾ ਪੈਂਦਾ ਦਿਸੇ ਤਾਂ ਉਹਨੂੰ ਦੁੱਧ ਤੇ ਆਂਡੇ ਦੱਬ ਕੇ ਚਾਰੋ-ਜੇ ਨਾ ਸਾਹਣ ਮਾਂਗੂੰ ਖੁਰਗੋ ਪੱਟੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਫੜ ਲਿਓ!"
ਇਹ ਸਕੀਮ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੂੰ ਬੜੀ ਰਾਸ ਆਈ। ਉਹ ਸਰੀਰਕ ਪੀੜਾ ਸਹਿ ਕੇ ਵੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕਈ-ਕਈ ਵਾਰ ਬਲਬੀਰ ਨਾਲ ਹਮ-ਬਿਸਤਰ ਹੁੰਦੀ। ਸਵੇਰ ਤੱਕ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦੀ ਬੱਸ ਹੋ ਜਾਂਦੀ। ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮੁਕਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁਚੇਤ ਸੀ। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਜਦ ਉਹ ਤੀਜੀ ਜਾਂ ਚੌਥੀ ਵਾਰ ਬਲਬੀਰ ਨੂੰ ਸੈਕਸ ਪੱਖੋਂ ਉਤੇਜਿਤ ਕਰਦੀ ਤਾਂ ਬਲਬੀਰ ਖਿਝ ਕੇ ਆਖਦਾ, "ਸਾਲੀਏ ਤੈਨੂੰ ਕਿਤੇ ਹਲ਼ਕ ਤਾਂ ਨ੍ਹੀ ਛੁੱਟ ਪਿਆ?" ਤਾਂ ਨਿਢਾਲ ਹੋਈ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਬੋਲਦੀ, "ਮੈਂ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਈ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਦੀ ਐਂ।"
-"ਤੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਆਖਦੀ ਐਂ-ਮੈਂ ਮਰਨ ਆਲਾ ਹੋਇਆ ਪਿਐਂ-ਹਰ ਰੋਜ ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ, ਚਾਰ-ਚਾਰ ਵਾਰੀ-ਕੰਜਰ ਦੀਏ ਮੇਰੇ ਚਿੜ੍ਹੇ ਖਾਧੇ ਵੇ ਐ?" ਤਾਂ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਸਾਹ ਘੁੱਟ ਲੈਂਦੀ। ਕੀ ਦੱਸਦੀ? ਬਈ ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਪੋਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਬਲੀ ਦੇ ਰਹੀ ਹਾਂ? ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਹੇਲੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਕੋਹਲੂ ਥੱਲੇ ਪੀੜੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹਾਂ? ਬਲਬੀਰ ਕਿਹੜਾ ਕਿਸੇ ਕੋਹਲੂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਸੀ? ਪੂਰੇ ਢਾਈ ਮਣ ਦਾ ਰੇਲਵੇ ਇੰਜਣ ਸੀ! ਜਦੋਂ ਸੱਪ ਖਾਣੀ ਸਰਾਲ ਵਾਂਗ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦੇ ਉਪਰ ਲਿਟਿਆ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦਾ ਸਾਹ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ, ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਹਝੋਕੇ ਮਾਰ-ਮਾਰ ਨਿਕਲਦੀ ਜਾਂਦੀ ਜਿੰਦ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਉਂਦੀ। ਬਲਬੀਰ ਦੇ ਊਠ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਰਗੇ ਸਰੀਰ ਹੇਠ ਪਈ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਲੂਕ ਹੱਡਾਂ ਦੇ ਜੜਾਕੇ ਪ੍ਰਤੱਖ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੇ। ਹਰ ਸੱਟ ਹਥੌੜੇ ਵਾਂਗ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਵੱਜਦੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਪਾੜ ਪੈਂਦਾ ਜਾਪਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਕਿੱਲਾ ਗੱਡਣ ਲਈ ਸੱਬਲ ਨਾਲ ਟੋਆ ਪੱਟਦੈ! ਪਰ ਜਦ ਉਸ ਅੰਦਰ ਕੁਛ 'ਕੋਸਾ-ਕੋਸਾ' ਡਿੱਗਦਾ ਤਾਂ ਮਾਂ ਬਣਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੁੱਖ ਭੁਲਾ ਦਿੰਦਾ। ਕਤਰਾ-ਕਤਰਾ ਜਿ਼ਬਾਹ ਹੁੰਦੀ ਹੋਈ ਵੀ ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਆਪਣੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਲਈ ਇਕ ਵੰਗਾਰ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਅਖੀਰ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦੀ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਨੂੰ ਫ਼ਲ ਲੱਗਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਪੈਰ 'ਭਾਰਾ' ਹੋ ਗਿਆ। ਘਰ ਵਿਚ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੌੜ ਗਈ। ਬਲਬੀਰ ਕੁਝ ਕੁ ਤਾਂ ਖ਼ਫ਼ਾ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਿਆ। ਯਾਰਾਂ-ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੇ ਅਗਾਊਂ ਪਾਰਟੀ ਲੈ ਕੇ, ਮੁਫ਼ਤੀ ਦੀ ਪੀ ਕੇ ਖ਼ੂਬ ਭੰਗੜਾ ਪਾਇਆ। ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਉਸ ਦੀ ਮੜ੍ਹੀ 'ਤੇ ਗਿੱਧਾ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਜਿਵੇਂ ਸਿਵਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਉਠ ਕੇ ਮੁਰਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਖੋਪੜੀਆਂ ਹੱਸ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ! ਜਿਵੇਂ ਪਿੰਜਰ ਖਰੂਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਣ!
ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦੇ ਦਿਨ ਪੂਰੇ ਹੋ ਗਏ।
ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਸੋਹਣੀ ਸੁਨੱਖੀ ਧੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਘਰ ਵਿਚ ਇਕ ਸੋਗ ਜਿਹਾ ਵਰ੍ਹ ਗਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਮਰ ਗਿਆ ਹੋਵੇ! ਬਲਬੀਰ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਮਿਲਣ ਵੀ ਨਾ ਆਇਆ। ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੂੰ ਛੁੱਟੀ ਮਿਲਣ 'ਤੇ ਹਸਪਤਾਲੋਂ ਲੈ ਜ਼ਰੂਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੱਸ ਹਸਪਤਾਲ ਆ ਕੇ 'ਜੱਗ-ਰਵੀਰਾ' ਜਿਹਾ ਕਰ ਗਈ ਸੀ। ਸਤਯੁਗੀ ਸਹੁਰੇ ਨੇ ਪੋਤਰੀ ਨੂੰ ਬੜੇ ਮੋਹ ਨਾਲ ਹਿੱਕ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ ਪਿਆਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮਾਂ-ਧੀ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸੌ ਮਾਰਕ ਸ਼ਗਨ ਦੇ ਕੇ ਦਿਲੀ-ਅਪਣੱਤ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦਿਖਾਈ ਸੀ।
ਸਿਰਫ਼ ਸਹੁਰੇ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦਾ ਵਤੀਰਾ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨਾਲ ਰੁੱਖਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਮਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਈਆਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਵੀ ਹੁਣ ਉਸ ਲਈ ਧਰਵਾਸ ਨਾ ਬਣਦੀਆਂ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਧੀ ਪ੍ਰੀਤੀ ਨਾਲ ਪਰਚਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕਰਦੀ। ਸਹੁਰਾ ਉਸ ਨੂੰ ਉਖੜੀ-ਉਖੜੀ ਜਿਹੀ ਦੇਖ ਕੇ ਬਾਕੀ ਟੱਬਰ ਤੋਂ ਚੋਰੀ ਦਿਲ ਧਰਾਉਂਦਾ, "ਕੋਈ ਨਾ ਪੁੱਤ! ਆਪਾਂ ਕਿਹੜਾ ਰੱਬ ਦੇ ਮਾਂਹ ਮਾਰੇ ਐ? ਜਰੂਰ ਦਿਊ ਪੁੱਤ ਦੀ ਦਾਤ ਤੈਨੂੰ-ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰ! ਔਹ ਮੇਰਾ ਦਾਤਾ ਬੜਾ ਬੇਅੰਤ ਐ!" ਹਮਦਰਦ ਸਹੁਰੇ ਦੇ ਬੋਲ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦੇ ਫੱਟਾਂ 'ਤੇ ਮੱਲ੍ਹਮ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ। ਸੱਚੀ ਹਮਦਰਦੀ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਸਾਂਅਵੀਂ ਜਿਹੀ ਹੋ ਤੁਰਦੀ। ਸੱਸ ਲਈ ਤਾਂ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦਿਨੇ ਅਤੇ ਬਲਬੀਰ ਲਈ ਲਈ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਰਾਤ ਨੂੰ 'ਵਰਤਣ' ਵਾਲੀ ਇਕ ਮਸ਼ੀਨ ਹੀ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ।
ਪੂਰੇ ਇਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਜਦ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੇ ਦੂਜੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਘਰ ਵਿਚ ਝੱਖੜ ਝੁੱਲ ਗਿਆ! ਇਸ ਵਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਕੋਈ ਵੀ ਮਿਲਣ ਨਾ ਗਿਆ। ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਤੋਂ ਚੋਰੀ ਸਿਰਫ਼ ਸਹੁਰਾ ਹੀ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ 'ਤੇ ਲੇਪ ਕਰਨ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਖਿਆ, "ਧੀਏ! ਮੈਨੂੰ ਤੇਰਾ ਤੇ ਪੋਤੀ ਦਾ ਮੋਹ ਖਿੱਚ ਲਿਆਇਆ-ਮੇਰੇ ਐਥੇ ਆਉਣ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਕੋਲੇ ਭਾਫ਼ ਨਾ ਕੱਢੀਂ-ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਮੇਰੀ ਧੌਲੀ ਦਾਹੜੀ ਨੂੰ ਪੈਣਗੇ!" ਤੇ ਫਿਰ ਉਹ ਸਾਹ ਲੈ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, "ਤੂੰ ਮਲਕੀਤ ਸਿਉਂ ਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕਰ ਦੇਈਂ-ਤੈਨੂੰ ਆ ਕੇ ਲੈ ਜਾਊਗਾ-ਇਸ ਕੁੱਤੇ ਟੱਬਰ 'ਚੋਂ ਤੈਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਲੈਣ ਨ੍ਹੀ ਆਉਣਾ-ਸਾਰੇ ਕੰਜਰ ਇੱਕੋ ਵਾਹਣ ਦੇ ਕੁੱਤੇ ਐ-ਮੈਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਲਈਆਂ-ਊਠ ਦੇ ਢਿੱਡ 'ਚ ਪੁੱਤ ਮੇਰਿਆ ਸਾਰੀਆਂ ਈ ਦਾਤਣਾਂ ਹੁੰਦੀਐਂ-ਇਹ ਟੱਬਰ ਉੱਜੜ ਕੇ ਰਹੂ-ਤੂੰ ਮਲਕੀਤ ਸਿਉਂ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸ ਦੇਈਂ-ਉਹ ਲਾਊ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੂਹਰੇ-ਉਹਤੋਂ ਇਹ ਸਾਰੇ ਕੰਨ ਭੰਨਦੇ ਐ!" ਤੁਰਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੇ ਸੌ ਮਾਰਕ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦੇ ਹੱਥ ਥਮ੍ਹਾ ਦਿੱਤਾ। ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦਾ ਦਿਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬਾਪ ਵਰਗੇ ਸਹੁਰੇ ਦੇ ਗਲ ਲੱਗ ਕੇ ਧਾਹੀਂ ਰੋਵੇ! ਪਰ ਬਿਰਧ ਦੁੱਖ ਦੀ ਧੰਗੇੜ੍ਹ ਨਾ ਝੱਲਦਾ ਹੋਇਆ ਹਸਪਤਾਲੋਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਹੱਥਲੀ ਡੰਗੋਰੀ ਥਿੜਕਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ।
ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੂੰ ਅਗਲੀ ਸੋਚ ਨੇ ਨਰੜ ਲਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮਲਕੀਤ ਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕਰਕੇ ਸਾਰੀ ਹਾਲਤ ਤੋਂ ਜਾਣੂੰ ਕਰਵਾਇਆ। ਉਹ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਤੜਫ਼ ਉਠਿਆ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਾਰ ਵਿਚੇ ਹੀ ਛੱਡ ਤੁਰੰਤ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।
-"ਪਹਿਲੀ ਮਾਂ ਮੂਹਰੇ ਕੋਈ ਸਾਹ ਨ੍ਹੀ ਸੀ ਕੱਢਦਾ-ਹੁਣ ਸਾਰੇ ਤੇਰੇ 'ਤੇ ਈ ਸ਼ੇਰ ਬਣਗੇ? ਤੂੰ ਕੁੜੀਏ ਮੇਰੇ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀਅ ਕੋਈ ਫਿ਼ਕਰ ਨਾ ਕਰ! ਮਾਰ ਮਾਰ ਰੈਂਗੜੇ ਚੱਪਣੀਆਂ ਨਾ ਤੋੜ ਦਿਆਂਗੇ? ਤੂੰ ਕਹਿੰਨੀ ਐਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲੈਣ ਨ੍ਹੀ ਆਉਣਾ-ਮੈਂ ਕਹਿੰਨੈ ਤੇਰੇ ਅੱਗੇ ਪਿੱਛੇ ਨਾ ਭੱਜੇ ਫਿਰਨ!" ਉਸ ਨੇ ਹਿੱਕ ਥਾਪੜੀ, "ਨਾਲੇ ਗੱਲ ਸੁਣ! ਬਾਈ ਕਿਸ਼ਨੇ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਕੁਛ ਲਿਖ ਦੇਈਂ-ਉਹ ਤਾਂ ਸਾਹ ਸਤ ਛੱਡ ਜਾਣਗੇ-ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਹੁੰਦੇ ਝੋਰਾ ਨਾ ਕਰ! ਤੈਨੂੰ ਤਾਂ ਹੱਥ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਲੈਣ ਆਉਣਗੇ।" ਤੇ ਉਹ ਤੁਰ ਗਿਆ।
ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਮਲਕੀਤ ਨੇ ਕਿਹੜਾ ਮੰਤਰ ਪੜ੍ਹਿਆ? ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਹੀ ਬਲਬੀਰ ਮਾਂ ਸਮੇਤ ਹਸਪਤਾਲ ਆ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਅਤੀਅੰਤ ਨਰਮ ਸੀ। ਸੱਸ ਤਾਂ ਬੈਗ ਵਿਚ ਕੱਪੜੇ ਵੀ ਲੈ ਕੇ ਆਈ ਸੀ। ਬਲਬੀਰ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਗੁਲਦਸਤਾ ਚੁੱਕੀ ਫਿਰਦਾ ਸੀ। ਹਰ ਗੱਲ ਨਾਲ ਦੰਦੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਕੱਢਦਾ ਸੀ। ਸੱਸ ਨੇ ਪੋਤਰੀ ਨੂੰ 'ਸ਼ੀਅ-ਸ਼ੀਅ' ਕਰਕੇ ਲੋਰੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ।
ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ 'ਚੋਂ ਛੁੱਟੀ ਮਿਲ ਗਈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਘਰ ਆ ਗਈ। ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੂੰ ਜੇ ਕੋਈ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਮਾੜਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਖਦਾ ਸੀ। ਮਲਕੀਤ ਦਿਨ ਵਿਚ ਦੋ-ਦੋ ਗੇੜੇ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦਾ ਸਹੁਰਾ ਬੜਾ ਖ਼ੁਸ਼ ਸੀ। ਮਲਕੀਤ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਬੁੜ੍ਹੀ ਊਰੀ ਬਣੀ ਫਿਰਦੀ। ਕਦੇ ਵੱਡੀ ਪੋਤੀ ਨੂੰ ਨਹਾਉਂਦੀ, ਕਦੇ ਛੋਟੀ ਨੂੰ! ਕਦੇ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਪੁੱਛਦੀ ਅਤੇ ਕਦੇ ਮਲਕੀਤ ਨੂੰ ਚਾਹ! ਮਲਕੀਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੂੰ ਵੀ ਪੀਣ ਲਈ ਤੱਤਾ-ਠੰਢਾ ਮਿਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਮਲਕੀਤ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਕਾਰਨ ਨੂੰਹ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਹੁਰੇ ਦੇ ਵੀ ਦਿਨ ਸੋਹਣੇ ਤੁਰੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਮਲਕੀਤ ਦਾ ਵੀ ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਰੁਟੀਨ ਹੀ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਦਿਨ ਵਿਚ ਦੋ ਗੇੜੇ ਜ਼ਰੂਰ ਮਾਰਦਾ। ਦਿਨ ਬੀਤਦੇ ਗਏ, ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਦਾ ਰਿਹਾ, ਛੁਪਦਾ ਰਿਹਾ। ਰੁੱਤਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਅਤੇ ਬਦਲਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ।
ਜਦ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਗਰਭਵਤੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਸੱਸ ਨੇ ਆਏ ਮਲਕੀਤ ਨੂੰ ਕੋਲ ਬਿਠਾ ਲਿਆ, "ਦੇਖ ਭਾਈ ਮਲਕੀਤ! ਤੂੰ ਸਾਡੇ ਘਰ ਦਾ ਇਕ ਮਿੰਬਰ ਐਂ-ਤੈਨੂੰ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਬਿਗਾਨਾ ਸਮਝਿਆ ਈ ਨ੍ਹੀ!"
-"ਗੁਰਦੀਪ ਕੁਰੇ ਤੂੰ ਗੱਲ ਕਰ-ਮੈਂ ਸੁਣਦੈਂ!"
-"ਲੈ ਸੁਣ ਫੇਰ! ਬਹੂ ਦਾ ਹੁਣ ਤੀਜੀ ਆਰੀ ਪੈਰ ਭਾਰੈ-ਮੈਂ ਕਿਹੈ ਬਹੂ ਨੂੰ-ਬਈ ਨਾਲੇ ਤਾਂ ਤੂੰ ਮਾਂ-ਪਿਉ ਨੂੰ ਮਿਲ-ਗਿਲ ਆਈਂ ਤੇ ਨਾਲੇ ਚੈੱਕ ਅੱਪ ਕਰਵਾ ਆਇਓ-ਜੇ ਰੱਬ ਨੇ ਸੁਣ ਲਈ ਤਾਂ ਹੋਰ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਚਾਹੀਦੈ? ਤੇ ਭਾਈ ਜੇ ਕੁੜੀ ਈ ਫੇਰ ਹੋਈ ਤਾਂ ਫੇਰ...।" ਕਹਿ ਕੇ ਬੁੜ੍ਹੀ ਨੇ ਮਲਕੀਤ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਨਿਰਖਿਆ।
-"ਬਈ ਫੇਰ ਅਬਾਰਸ਼ਨ?" ਮਲਕੀਤ ਬੋਲਿਆ।
-"ਤੇ ਹੋਰ ਕੀ? ਐਨੀਆਂ ਤਾਂ ਸਮੇਟਣੀਆਂ ਵੀ ਔਖੀਆਂ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ!"
-"ਗੁਰਦੀਪ ਕੁਰੇ! ਤੇਰੇ ਵੀ ਤਿੰਨ ਸੀ-ਤੂੰ ਵੀ ਕਿਵੇਂ ਸਮੇਟੀਆਂ ਈ ਐ?"
-"ਵੇ ਭਾਈ ਸਾਡੇ ਆਲੇ ਵੇਲੇ ਗਏ!"
-"ਇਕ ਗੱਲ ਦੀ ਸਮਝ ਨ੍ਹੀ ਲੱਗਦੀ ਗੁਰਦੀਪ ਕੁਰੇ? ਬਈ ਔਰਤ ਈ ਔਰਤ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਕਿਉਂ ਐਂ?"
-"ਵੇ ਭਾਈ ਤੂੰ ਸਿੱਧੀ ਗੱਲ ਪੁੱਠੀ ਨਾ ਪਾਅ! ਤੂੰ ਤਾਂ ਕੱਛ ਥਾਣੀਂ ਮੁੰਮਾਂ ਦਿੰਨੈਂ!" ਬੁੜ੍ਹੀ ਵੱਟ ਖਾ ਗਈ।
ਮਲਕੀਤ ਹੱਸ ਪਿਆ।
-"ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ ਨ੍ਹੀ-ਤੁਸੀਂ ਆਬਦੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਲਈ ਜੋ ਮਰਜੀ ਐ ਕਰੋ-ਪਰ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਕਰਿਓ!"
-"ਜਮਾਂ ਨ੍ਹੀ ਕਰਦੇ-ਤੂੰ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੰਡੀਆ ਜਾ ਆਉਣ ਦੇ ਮੇਰਾ ਵੀਰ!"
-"ਮੈਂ ਸਹਿਮਤ ਆਂ-ਜਾਣ ਦਿਓ!"
ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ 'ਤੇ ਬਲਬੀਰ ਅਤੇ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਇੰਡੀਆ ਆ ਗਏ। ਮੁਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਭਰਿਆ ਮਨ ਧੀ ਦੇ ਗਲ ਲੱਗ ਕੇ ਹੌਲਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਦੋਹਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੱਡੀ ਦੋਹਤੀ ਨੂੰ 'ਘੋੜਾ' ਬਣ ਕੇ ਝੂਟੇ ਦਿੱਤੇ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵੈਰਾਨ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਵਿਚ ਬੱਚੇ ਫੁੱਲ ਬਣ ਕੇ ਟਹਿਕ ਪਏ ਸਨ। ਬੰਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਰੌਣਕਾਂ! ਸੁੰਨਾਂ, ਭਾਂ-ਭਾਂ ਕਰਦਾ ਘਰ ਖੇੜੇ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਦੋ ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੇ ਅਸਲੀ ਗੱਲ ਮਾਂ ਨਾਲ ਤੋਰੀ। ਉਹ ਤੁਰੰਤ ਹੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਇਕ ਨਰਸ ਕੋਲ ਚਲੀ ਗਈ।
-"ਕਿੰਨਵਾਂ ਮਹੀਨੈਂ?"
-"ਜੀ ਤੀਜਾ।"
-"ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਐ-ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਬਾਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾਉਣੀ ਔਖੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ-ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਆਪਾਂ ਮੋਗੇ ਸਕੈਨਿੰਗ ਲਈ ਚੱਲਾਂਗੀਆਂ-ਇਕ-ਦੋ ਲੇਡੀ ਡਾਕਟਰ ਮੇਰੀਆਂ ਵਾਕਿਫ਼ ਨੇ-ਤੁਸੀਂ ਸਵੇਰੇ ਗੱਡੀ ਲੈ ਕੇ ਆ ਜਾਣਾ।" ਤੇ ਨਰਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫ਼ੀਸ ਸੌ ਰੁਪਏ ਲੈ ਲਈ, ਜਿਹੜੀ ਉਸ ਦੀ ਬਣਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੀਤਾ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਕੱਖ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬੱਸ! ਇਕ ਅੱਧਾ ਸੁਆਲ ਹੀ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ। ਪਰ 'ਬਾਹਰਲੀ' ਮੁਰਗੀ ਉਹ ਕਿਉਂ ਨਾ ਮਰੋੜਦੀ? ਜਦੋਂ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਮਹਿਕਮੇ ਮਰੋੜਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਹਲਾਲ ਕਰਦੇ ਸਨ!
ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਕੈਨਿੰਗ ਹੋ ਗਈ। ਡਾਕਟਰਨੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿਚ ਫਿਰ ਲੜਕੀ ਸੀ। ਮੁਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਮੁੜ ਕੇ ਪੁੱਛਣ 'ਤੇ ਲੇਡੀ ਡਾਕਟਰ ਖਿਝ ਗਈ, "ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਕ ਵਾਰੀ ਆਖ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਗਰਭ 'ਚ ਲੜਕੀ ਹੈ-ਵਾਰ ਵਾਰ ਤੰਗ ਨਾ ਕਰੋ!"
ਮਾਂ ਅਤੇ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੂੰ ਸਕਤਾ ਮਾਰ ਗਿਆ। ਉਹ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਸਨ।
-"ਭੈਣ ਜੀ-ਮੈਂ ਇਹ ਕੁੜੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣੀ-ਮੇਰੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਵਾ ਦਿਓ!" ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੇ ਜੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ। ਉਹ ਦੂਰ, ਪਰ੍ਹੇ ਵਰਾਂਡੇ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਬਲਬੀਰ ਨੂੰ ਦੇਖ-ਦੇਖ ਕੇ ਨਿਰਬਲ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ।
-"ਤੇਰੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਕੋਈ ਖਤਰਾ ਨਾ ਹੋਜੇ ਪੁੱਤ?" ਮਾਂ ਬੋਲੀ।
-"ਮਾਂ ਮੇਰੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਮਾਰ ਗੋਲੀ! ਪਲ ਨੂੰ ਨਿਕਲਦੀ ਐ ਹੁਣ ਨਿਕਲਜੇ! ਪਰ ਮੈਂ ਇਹ ਕੁੜੀ ਨ੍ਹੀ ਜੰਮਣੀ!" ਸੁੱਕੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਬੋਲਦੀ, ਬਾਕੀ ਸਾਰਾ ਰਹੱਸ ਕੁੜੀ ਮਾਂ ਕੋਲੋਂ ਬੋਚ ਗਈ। ਅੰਦਰੋਂ ਉਹ ਵਲੂੰਧਰੀ ਪਈ ਸੀ। ਧੀ ਦੀ ਅੜੀ ਮੂਹਰੇ ਮਾਂ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟ ਗਈ ਅਤੇ ਬਲਬੀਰ ਨਾਲ ਰੈਅ-ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰਕੇ ਉਹ ਨਰਸ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਅਬਾਰਸ਼ਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਲੇਡੀ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਕਲੀਨਿਕ ਨੂੰ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਏ।
ਅਬਾਰਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਬੜੀ ਹੀ ਔਖੀ ਹੋਈ। ਬਾਂਹ ਜਿੱਡੇ ਸੂਏ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਢਿੱਡ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪਰੋਅ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਅਬਾਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੇ ਟੀਕੇ ਅਤੇ ਇਕ ਗੁਲੂਕੋਜ਼ ਦੀ ਬੋਤਲ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਦੁਆਈ-ਬੂਟੀ ਤੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਲੇਡੀ ਡਾਕਟਰ ਦੇ 'ਪਰਸਨਲ-ਆਫਿ਼ਸ' ਵਿਚ ਆ ਗਏ। ਮਾਂ ਨੇ ਪੀਲੀ ਭੂਕ ਹੋਈ ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੂੰ ਸਾਂਭ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਵਾਲੀ ਨਰਸ ਨੂੰ ਦੁਪਿਹਰੇ ਹੀ ਗੱਡੀ ਛੱਡ ਆਈ ਸੀ।
-"ਮਿਸਟਰ ਬਲਬੀਰ ਮੇਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਤੁਸੀਂ ਦੋਨੋਂ ਮੀਆਂ ਬੀਵੀ ਹੋ?" ਲੇਡੀ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਬਿੱਲ ਬਣਾਉਂਦਿਆਂ ਬਲਬੀਰ ਨੂੰ ਸੁਆਲ ਕੀਤਾ।
-"ਜੀ ਡਾਕਟਰ-ਇਹ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਹੀ ਹੈ।" ਬਲਬੀਰ ਸੁਆਲ ਤੋਂ ਅਤੀਅੰਤ ਹੈਰਾਨ ਸੀ।
-"ਤੁਹਾਡੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਦੋ ਲੜਕੀਆਂ ਨੇ?"
-"ਜੀ ਹਾਂ-ਦੋ ਬੱਚੀਐਂ!"
-"ਤੇ ਫਿਰ ਇਹ ਲੜਕਾ ਕਢਵਾਉਣ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਪੈ ਗਈ ਸੀ?" ਲੇਡੀ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਆਖਣ 'ਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਬਿਜਲੀ ਡਿੱਗ ਪਈ। ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਧਰਤੀ ਘੁਕਣ ਲੱਗ ਪਈ।
-"ਜੀ...!!" ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਔਸਾਣ ਮਾਰੇ ਗਏ।
-"ਪਰ ਡਾਕਟਰ-ਸਕੈਨਿੰਗ ਰਿਪੋਰਟ 'ਚ ਤਾਂ ਕੁੜੀ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ?" ਬਲਬੀਰ ਨੇ ਚੀਕ ਜਿਹੀ ਮਾਰੀ।
-"ਰਿਪੋਰਟ ਕੁਝ ਵੀ ਕਹੇ ਮਿਸਟਰ ਬਲਬੀਰ! ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅੱਖੀਂ ਦੇਖਿਆ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੱਸ ਰਹੀ ਹਾਂ-ਚਾਹੋਂ ਤਾਂ ਅੱਖੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ...!"
ਸਾਰੇ ਨਿਹੱਥੇ ਜਿਹੇ ਹੋਏ ਇਕ ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਅਜੀਬ-ਅਜੀਬ ਤੱਕ ਰਹੇ ਸਨ। ਠੱਗੇ-ਠੱਗੇ ਜਿਹੇ ਝਾਕ ਰਹੇ ਸਨ।
-"ਡਾਕਟਰ! ਮੈਂ ਗਲਤ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਡਾਕਟਰ 'ਤੇ ਕੇਸ ਕਰਾਂਗਾ।" ਬਲਬੀਰ ਕ੍ਰੋਧ ਨਾਲ ਸੜ ਉਠਿਆ।
-"ਕੀ ਕੇਸ ਕਰੋਂਗੇ? ਬਈ ਉਸ ਦੇ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਅਬਾਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ? ਅਬਾਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਸਾਡਾ ਕਾਨੂੰਨ ਇਜਾਜ਼ਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ-ਕਸੂਤੇ ਫਸ ਜਾਵੋਂਗੇ ਮਿਸਟਰ ਬਲਬੀਰ!"
ਬਲਬੀਰ ਨਿਰੁਤਰ ਹੋ ਗਿਆ।
-"ਇਕ ਗੱਲ ਯਾਦ ਰੱਖਣੀ ਬਲਬੀਰ ਜੀ-ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਅੱਖ ਗਲਤ ਦੇਖ ਸਕਦੀ ਹੈ-ਪਰ ਰੱਬ ਦੀ ਅੱਖ ਨਹੀਂ।" ਉਸ ਨੇ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਦਾ ਬਿੱਲ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਫੜਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ। ਬਲਬੀਰ ਨੇ ਪੈਸੇ ਦੇ ਦਿੱਤੇ। ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਬਲਬੀਰ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਕਤਲ ਕਰਵਾ ਕੇ ਰਕਮ ਤਾਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਲਹੂ ਲਿੱਬੜੀ ਆਤਮਾ ਵੈਣ ਪਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਨੁੱਚੜਦੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਲੈ ਉਹ ਮਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਕਾਰ ਵਿਚ ਬੈਠ ਗਈ। ਉਸ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਪੱਥਰ ਹੋਇਆ ਪਿਆ ਸੀ।

-ਸੁਪਨੇ ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਹਰ ਕੋਈ ਬੁਣਦਾ ਹੈ
ਸੁਪਨੇ ਮੈਂ ਵੀ ਹਰਦਮ ਰਹਾਂ ਬੁਣਦਾ
ਕਦੇ ਚੰਗੇ ਸੁਪਨੇ, ਕਦੇ ਮਾੜੇ ਸੁਪਨੇ
ਰਹਿੰਦਾ ਬੰਦਾ ਹੈ ਪੱਟਾਂ 'ਤੇ ਚੰਦ ਖੁਣਦਾ
-ਇਕ ਰਾਤ ਮੈਨੂੰ ਆਇਆ ਇਕ ਸੁਪਨਾ
ਜਾਣੀਂ ਸੁਪਨੇ 'ਚ ਕਾਰ ਚਲਾਈ ਜਾਵਾਂ

ਜਦ ਅੱਖ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਤਾਂ ਕੀ ਦੇਖਾਂ?
ਮੰਜੇ ਦੀ ਦੌਣ 'ਚ ਹੀ ਲੱਤਾਂ ਅੜਾਈ ਜਾਵਾਂ
-ਭਾਵੇਂ ਨਗਨ ਹੀ ਆਦਮੀ ਹੋਵੇ ਸੁੱਤਾ
ਪਹਿਨਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤਨ 'ਤੇ ਸੌ ਬਾਣੇ
ਦੱਸੋ ਮੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਪਨਾ ਕੀ ਆਊ?
ਕਦੇ ਜਾਣ ਠੇਕੇ ਤੇ ਕਦੇ ਰਹਿਣ ਠਾਣੇਂ
-ਇਕ ਰਾਤ ਸੁਪਨੇ ਵਿਚ ਮੈਂ ਸਾਧ ਬਣਿਆਂ
ਦੁੱਧ ਚਿੱਟਾ ਬਾਣਾਂ ਮੇਰੇ ਪਾਇਆ ਹੋਇਐ
ਇੱਕ ਹੱਥ ਮਾਲਾ, ਇੱਕ ਹੱਥ ਚੇਲੇ
ਜਾਣੀਂ ਸੰਗਤ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਜਿਹਾ ਆਇਆ ਹੋਇਐ
-ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਲੋਕ ਮੱਥੇ ਘੱਟ ਟੇਕਣ
ਮੱਥਾ ਮੇਰੇ ਹੀ ਚਰਨੀਂ ਘਸਾਈ ਜਾਂਦੇ
ਕੋਈ ਸੌ ਟੇਕੇ, ਕੋਈ ਪੰਜਾਹ ਟੇਕੇ
ਮੂਹਰੇ ਮਾਇਆ ਦਾ ਢੇਰ ਲਗਾਈ ਜਾਂਦੇ
-ਮੱਥੇ ਟਿਕਾਅ ਕੇ ਬੜਾ ਆਨੰਦ ਆਵੇ
ਮਾਇਆ ਦੇਖ ਕੇ ਗਿਆ ਨਸਿ਼ਆ ਸੀ ਮੈਂ
ਆਖਿਆ ਢੋਲਕੀ ਕੁੱਟੋ ਆਪਣੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ
ਕਿਸੇ ਮਸਤੀ ਵਿਚ ਗਿਆ, ਆ ਸੀ ਮੈਂ
-ਵਾਜਾ ਛੇੜਿਆ ਵਾਜੇ 'ਮਿਆਂਕ' ਕੱਢੀ
'ਧੰਮ੍ਹ' ਢੋਲਕੀ ਬਰਾਬਰ ਹੀ ਬੋਲ ਦਿੱਤੀ
ਸਾਹ ਰੋਕ ਕੇ ਸਰਵਣ ਕਰੇ ਸੰਗਤ
ਕੀ ਦੱਸਾਂ ਸੁਪਨੇ ਦੀ ਹੱਡ ਬੀਤੀ?
-'ਮਾਇਆ-ਨਾਗਣੀ' ਦਾ ਜਦ ਮੈਂ ਸ਼ਬਦ ਪੜ੍ਹਿਆ
ਲੱਗੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਸੀ ਕਈ ਰੋਣ ਪਾਸੇ
ਹੋਇਆ ਖੁਸ਼ ਮੈਂ ਰੇਖ ਵਿਚ ਮੇਖ਼ ਵੱਜੀ
ਵੱਟੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ, ਤੋਲਿਓਂ ਕਰੇ ਮਾਸੇ
-ਸੁਣ ਸ਼ਬਦ ਮਾਇਆ-ਵਿਰੋਧ ਵਾਲਾ
ਬੀਬੀਆਂ ਗਹਿਣੇ ਗੱਟੇ ਸਭ ਲਾਹ ਮਾਰੇ
ਹੋਰ ਪਾਸਾ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁੱਝਿਆ ਨਾ
ਬੱਸ ਮੇਰੇ ਹੀ ਪੈਰੀਂ ਚਲਾ ਮਾਰੇ
-ਢੇਰ ਲੱਗਿਆ ਸੋਨੇ ਦਾ ਦੇਖ ਸਾਂਹਵੇਂ
ਸੋਚਿਆ ਸੰਗਲੀਆਂ ਤੇ ਕੜੇ ਬਣਾਊਂ ਇਹਦੇ
ਸ਼ਾਮੋਂ ਫਿਰਦੀ ਨੰਗ-ਮਲੰਗ ਮੇਰੀ
ਸੱਗੀਫੁੱਲ ਤੇ ਬੰਦ ਘੜਾਊਂ ਇਹਦੇ
-ਮੂਰਖ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦੀ ਕਦਰ ਕੀ ਐ?
ਗਹਿਣੇ ਲਾਹ-ਲਾਹ ਮੈਨੂੰ ਫੜਾਈ ਜਾਵਣ
ਸ਼ਬਦ ਹੋਰ ਵੀ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਨ ਲੱਗਾ
ਚੇਲੇ ਚਿਮਟੇ ਵੀ ਨਾਲ ਖੜਕਾਈ ਜਾਵਣ
-ਇੱਧਰ ਢੋਲਕੀ ਵੀ ਬੜੀ ਇਮਾਨਦਾਰ ਨਿਕਲੀ
ਖੜਤਾਲਾਂ ਆਪਣਾ ਜੋਰ ਪਈਆਂ ਲਾਉਂਦੀਆਂ ਨੇ
ਚੇਲੇ ਖੜਕਾਉਂਦੇ ਉੱਚੇ ਕਰ ਦੋ ਚਿਮਟੇ
ਸੰਗਤਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਨਾਸਾਂ ਬਚਾਉਂਦੀਆਂ ਨੇ
-ਹਰਮੋਨੀਅਮ ਅੱਕ ਕੇ ਬਹੁੜ੍ਹੀਆਂ ਪਾਣ ਲੱਗਾ
ਆਖੇ 'ਪਾਟਜੂੰ-ਪਾਟਜੂੰ' ਹੱਟ ਜਾਹ ਤੂੰ
ਹੱਥ ਜੋੜੇ, ਮੈਂ ਬੇਨਤੀ ਸੀ ਕੀਤੀ
ਆਖਿਆ ਘੰਟਾ ਕੁ ਹੋਰ ਦੜ ਵੱਟ ਜਾਹ ਤੂੰ
-ਮਸਾਂ ਦਾਅ ਲੱਗਾ ਬੀਬੀਆਂ ਕੀਲੀਆਂ ਨੇ
ਮਸਾਂ ਤੀਰ ਟਿਕਾਣੇ 'ਤੇ ਵੱਜਿਆ ਹੈ
ਘੰਟੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਤੈਨੂੰ ਕੁਝ ਹੋਣ ਲੱਗਾ
ਨਕਲੀ ਸਾਧ ਮੈਦਾਨੇ ਗੱਜਿਆ ਹੈ
-ਢੋਲਕੀ ਬਿਲਪ ਕਰੇ ਆਖੇ ਛੱਡ ਮੈਨੂੰ
ਚੇਲਾ 'ਧੱਫੋ਼-ਧੱਫ਼ੀ' ਹੋਣੋਂ ਹਟਿਆ ਨਾ
ਮੈਖਿਆ ਧਾਰਮਿਕ ਜੱਥਾ ਕਿਸੇ ਆਖਣਾ ਨਹੀ
ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਘੰਟਾ ਹੋਰ ਭਾਈ ਕੱਟਿਆ ਨਾ
-ਸਾਜ਼ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਏ, ਮੈਂ ਸੁਰੂ ਹੋਇਆ
ਤਵੇ ਮਾਇਆ ਖਿ਼ਲਾਫ਼ ਲਗਾ ਦਿੱਤੇ
ਆਖਿਆ ਦਾਨ-ਵਿਹੂਣਿਆਂ ਨੂੰ ਨਰਕ ਸੁੱਟਦੇ
ਇੰਨਾਂ ਆਖ ਕੇ ਸਾਰੇ ਡਰਾ ਦਿੱਤੇ
-ਪਹਿਲਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰਕੇ ਦੂਜਾ ਸ਼ਬਦ ਪੜ੍ਹਿਆ
ਰਹਿੰਦੀ ਜੇਬਾਂ 'ਚੋਂ ਮਾਇਆ ਲਈ ਖਿੱਚ ਸੀ ਮੈਂ
ਤੁਸੀਂ ਬੜੇ ਦਾਨੀ, ਸੁਰਗ ਮਿਲੂ ਅੱਗੇ
ਆਖ ਕਰਤੀ ਘੁੱਗੀ 'ਘੜ੍ਹਿੱਚ' ਸੀ ਮੈਂ
-ਸਮਾਗਮ ਖ਼ਤਮ ਹੋਇਆ, ਮਾਇਆ ਕਰੀ 'ਕੱਠੀ
ਗਹਿਣਾ-ਗੱਟਾ ਵੀ ਸਾਰਾ ਮੈਂ ਹੂੰਝ ਲਿਆ ਸੀ
ਲੱਗੀ ਡਿੱਗਣ ਸੀ ਮੂੰਹ 'ਚੋਂ 'ਲਾਲ੍ਹ' ਮੇਰੇ
'ਵਾਖਰੂ' ਆਖ ਕੇ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਪੂੰਝ ਲਿਆ ਸੀ
-ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਹੱਥ ਜੋੜੀ ਸੀ ਖੜ੍ਹੇ ਅੱਗੇ
ਕਹਿੰਦੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਪ੍ਰਛਾਦੇ ਤਿਆਰ ਹੈਗੇ
ਤੁਸੀਂ ਕਰੋ ਕ੍ਰਿਪਾ, ਜਾ ਕੇ ਛਕੋ ਰੋਟੀ
ਆਪ ਪੰਥ ਦੇ ਖ਼ੁਦ-ਮੁਖਤਿਆਰ ਹੈਗੇ
-ਝੋਲਾ ਗਹਿਣਿਆਂ ਦਾ ਕੱਛ ਹੇਠ ਦੱਬ ਲਿਆ ਮੈਂ
ਸੋਚਿਆ ਇਸ ਦਾ ਨਹੀਂ ਵਿਸਾਹ ਖਾਣਾ
ਪੈਸੇ ਰੱਸੀ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਪਾਏ ਗੀਝੇ
ਤੁਰਿਆ ਫਿਰਦਾ ਸੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਲੁੰਗਲਾਣਾ
-ਰੋਟੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਪਰੋਸ ਲਿਆਂਦੀ
ਸਾਗ ਤੇ ਕੜ੍ਹੀ ਪਈ ਮੁੱਖ ਚਿੜਾਏ ਮੇਰਾ
ਸੋਚਿਆ ਮੁਰਗਾ-ਛੁਰਗਾ ਭੁੰਨਿਆਂ ਹੋਊ
ਇਹਨਾਂ ਕਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦੱਸੋ ਸਮਝਾਏ ਕਿਹੜਾ
-ਛਕਣਾ ਸੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਨੇ 'ਧੰਨ' ਆਖੀ
ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਮੈਂ ਫੜ ਲਈ ਸੀ ਵੱਖੀ
ਸੇਵੀਆਂ ਵੱਟਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਜਿਵੇਂ ਆਟਾ ਧੱਕੀਦਾ ਹੈ
ਇੰਜ 'ਗੂਠੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਛਾਦੇ ਜਾਵਾਂ ਧੱਕੀ
-ਅੰਦਰੋਂ ਦੁਖੀ ਪ੍ਰਛਾਦੇ ਮੈ ਛਕੀ ਜਾਵਾਂ
ਸੋਚਿਆ ਕੜ੍ਹੀ ਤਾਂ ਘਰੇ ਨਿੱਤ ਖਾਈਦੀ ਹੈ
ਮੁਰਗਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਝਟਕਾ ਬਣਾ ਧਰਦੇ
ਸ਼ਰਮ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਜਮਾਂ ਹੀ ਲਾਹੀ ਵੀ ਹੈ
-ਰੋਟੀ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ
ਉਸ ਨੇ ਕੌਲੀ ਕੁ ਖੀਰ ਲਿਆ ਰੱਖੀ
ਯਾਰੀ ਹਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਰੱਖਣੇ ਬਾਰ ਭੀੜ੍ਹੇ
ਇਹਨੇ ਤਾਂ ਜਮਾਂ ਹੀ ਸੰਗ ਹੈ ਲਾਹ ਰੱਖੀ!
-ਬਾਲਟੀ ਖੀਰ-ਕੜ੍ਹਾਹ ਦੀ ਛਕਣ ਵਾਲੇ
ਸਾਡਾ ਸਰਦਾ ਨਹੀ ਸੱਜਣਾ ਨਾਲ ਦੀਵੇ (ਕੌਲੀ)
ਨਾ ਪੰਜ-ਰਤਨੀਂ, ਨਾ ਤਿਆਰ ਝਟਕਾ
ਦੱਸ ਸਾਧ ਕਿਸ ਆਸਰੇ ਹੋਣ ਖ਼ੀਵੇ?
-ਖਾ ਕੇ ਖੀਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਡਕਾਰ੍ਹ ਛੱਡਿਆ
ਨਾਲ 'ਵਾਖਰੂ-ਵਾਖਰੂ' ਆਖਿਆ ਮੈਂ
ਕਰੀ ਅਰਦਾਸ, ਜਿਉਂਦੇ ਰਹੋ ਵਸਦੇ
ਪਰ ਅੰਦਰੋਂ 'ਮਰੋ ਸਾਰੇ' ਸੀ ਭਾਖਿਆ ਮੈਂ
-ਲੱਗੇ ਤੁਰਨ, ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸੀ ਰੋਕ ਖੜਿਆ
ਇੱਕ ਸੌ ਇੱਕ ਰੁਪਈਆ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਦਿੱਤਾ
ਸੋਚਿਆ ਗਿਆਰ੍ਹਾਂ ਕੁ ਸੌ ਤਾਂ ਦਿਊ ਕੋਹੜ੍ਹੀ
ਇਹਨੇ ਤਾਂ ਜਮਾਂ ਹੀ ਮਾਮਲਾ ਸੇਕ ਦਿੱਤਾ
-ਸੀਗੀ ਸੱਪ ਦੇ ਮੂੰਹ ਆਈ ਕੋਹੜ੍ਹ ਕਿਰਲੀ
ਖਾਵੇ ਕੋਹੜ੍ਹੀ-ਕਲੰਕੀ ਅਖਵਾਂਵਦਾ ਹੈ
ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਏਸ ਸੂੰਮ ਦੇ ਨਹੀਂ ਜਮਾਂ ਘਰੇ ਆਉਂਦੇ
ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਨਹੀਂ, ਖੁਸ਼ ਹੋਈ ਜਾਂਵਦਾ ਹੈ
-ਹੱਥ ਜੋੜੀ ਜਾਵੇ, ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਹਨੂੰਮਾਨ ਬਾਬਾ
ਇਹਨੂੰ ਹੋਰ ਕੋਈ ਜੁਗਤ ਨਾ ਆਂਵਦੀ ਏ
ਕੁੱਕੜ-ਬੋਤਲ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਬਾਬੇ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ
ਤੇਰੀ ਸੁਰਤ ਮੂਰਖਾ ਕਿੱਥੇ ਭਾਂਵਦੀ ਏ?
-ਜੈਕਾਰਾ ਛੱਡਿਆ ਤੇ ਫ਼ਤਹਿ ਬੁਲਾਈ ਸਭ ਨੂੰ
ਝੋਲਾ-ਗੀਝਾ ਵੀ ਗੌਰ ਨਾਲ ਟੋਹ ਲਿਆ ਮੈਂ
ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਗੋਡੇ ਪਕੜੇ, ਬੀਬੀ ਚਰਨ ਪਰਸੇ
ਮਾਰ ਮਿੱਠੀਆਂ ਸੀ ਸਭ ਨੂੰ ਮੋਹ ਲਿਆ ਮੈਂ
-ਜਾ ਕੇ ਬੀਬੀ ਦੇ ਘਰੇ ਪੜਾਅ ਕੀਤਾ
'ਬਾਹਰ' ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ, ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਆਈ ਏਥੇ
ਬਹਿ ਕੇ ਪੰਜ-ਰਤਨੀ ਦੇ ਕਰੜ੍ਹੇ ਪੈੱਗ ਠੋਕੇ
ਝਟਕਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਬੀਬੀ ਨੇ ਪਾ ਮੇਥੇ
-ਲੈ ਕਲਾਵੇ ਸੀ ਫ਼ੋਟੋ ਖਿੱਚ ਲਿੱਤੀ
ਗਿ਼ਲਾ ਬੀਬੀ ਨੇ ਭੋਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰਿਆ ਸੀ
ਨਿੱਘੀ ਪੰਜ-ਰਤਨੀ ਤੇ ਬੀਬੀ ਸੇਕ ਮਾਰੇ
ਮੈਨੂੰ ਨਸ਼ਾ ਧਤੂਰੇ ਵਾਂਗ ਚੜ੍ਹਿਆ ਸੀ
-ਅੱਧੀ ਰਾਤੋਂ ਮੈਂ ਬੀਬੀ ਦੀ ਕਾਰ ਮੰਗੀ
ਚਾਲੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਫੇਰ ਮੈਂ ਪਾ ਦਿੱਤੇ
ਅੱਗੇ ਪੁਲਸ ਦਾ ਨਾਕਾ ਲੱਗਿਆ ਸੀ
ਰੋਕ ਕੇ, ਹੱਥਾਂ ਦੇ ਤੋਤੇ ਉਡਾ ਦਿੱਤੇ
-ਜਦ ਦਰਵਾਜਾ ਕਾਰ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਸੀ
ਮੈਂ ਬਾਹਰ ਡਿੱਗਿਆ ਮੱਕੀ ਦੇ ਗੁੱਲ ਵਾਂਗੂੰ
ਇਹ ਕੀ ਕਹਿਣਗੇ ਬਾਬੇ ਨੇ ਛਕੀ ਦਾਰੂ
ਵਿਛਿਆ ਪਿਆ ਸੀ ਮੈਂ ਗਿੱਲੇ ਝੁੱਲ ਵਾਂਗੂੰ
-ਪੁੱਛਦੇ ਪੁਲਸ ਵਾਲੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਕੀ ਹੋਇਆ
ਕਾਹਤੋਂ ਡਰ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਹੋ ਪਏ ਥੱਲੇ?
ਆਖਿਆ ਤਾਪ ਜਿਆ ਦਾਸ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ
ਇਹਦੀ ਤਾਬ ਨੂੰ ਦੱਸੋ ਭਾਈ ਕੌਣ ਝੱਲੇ?
-ਫੜ ਪੁਲਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸੀ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ
ਝੋਲੇ-ਗੀਝੇ ਦਾ ਫਿ਼ਕਰ ਮੈਨੂੰ ਖਾਈ ਜਾਵੇ
ਬਿੱਲਾ ਦੁੱਧ ਦੀ ਰਾਖੀ ਨਾ ਜਾ ਬੈਠੇ
ਸੋਚਾਂ ਸੋਚ ਕੇ ਘੁੰਮੇਰ ਜਿਹੀ ਆਈ ਜਾਵੇ
-ਮੂੰਹ ਘੁੱਟ ਕੇ ਮੈਂ 'ਹਾਂ-ਹੂੰ' ਕਰੀ ਜਾਵਾਂ
ਪੁਲਸ ਨੂੰ ਦਾਰੂ ਦਾ ਮੁਸ਼ਕ ਨਾ ਆ ਜਾਵੇ
ਨਿਕਲੇ ਖੂਹ 'ਚੋਂ ਡਿੱਗੀ ਨਾ ਇੱਟ ਸੁੱਕੀ
ਨਿਕਲ ਮੂੰਹ 'ਚੋਂ ਨਾ 'ਭੜ੍ਹਦਾਅ' ਜਾਵੇ
-ਕਿਸੇ ਰੌਲੇ ਨਾਲ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਈ ਅੱਖ ਮੇਰੀ
ਬਾਪੂ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਪਿਆ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੱਢਦਾ ਸੀ
ਸਾਈਕਲ ਬਾਪੂ ਦਾ ਮੱਝ ਨੇ ਭੰਨ ਦਿੱਤਾ
ਬਾਪੂ ਤੜਕਿਓਂ ਹੀ ਭਾਫ਼ਾਂ ਛੱਡਦਾ ਸੀ
-ਅੱਖਾਂ ਮੀਟ ਕੇ ਸੌਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ
ਸੁਪਨਾ ਉਹ ਹੀ ਅੱਗੇ ਫਿਰ ਤੋਰਨਾ ਸੀ
ਵੱਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਾਪੂ ਕੋਈ ਜਾਣ ਦਿੰਦਾ
ਠਰਕ 'ਬਾਹਰਲੀ' ਬੀਬੀ ਨਾਲ ਭੋਰਨਾ ਸੀ
-"ਉਠ ਉਏ ਕੰਜਰ ਦਿਆ, ਪਿਆ ਮਹਿਮਾਨ ਬਣਕੇ!"
ਕੋਰੜਾ ਛੰਦ ਬਾਪੂ ਮੈਨੂੰ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ
ਝੋਲਾ ਖੁੱਸਿਆ, ਗੀਝਾ ਵੀ ਸੀ ਖਾਲੀ
ਚਾਦਰ ਝਾੜ੍ਹ ਕੇ ਮੈਂ ਉਠ ਖੜ੍ਹਿਆ ਸੀ

ਮਨੁੱਖਤਾ ਕਿੰਨੀ ਲਾਲਚੀ ਅਤੇ ਬੇਰਹਿਮ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਨਿੱਤ ਛਪਦੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦੇ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਡਾ ਸਮਾਜਿਕ ਢਾਂਚਾ ਕਿਵੇਂ ਅਪਾਹਜ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਸਬੂਤ ਸਾਡੇ ਲੀਡਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ੈਤਾਨ ਚੁੱਪ ਹੈ! ਉਹ ਸਭ ਕੁਝ ਹੱਥ ਵੱਸ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਛਿੱਕਲ਼ੀ ਚਾੜ੍ਹ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਤੇ ਕੁਝ ਬੋਲਿਆਂ ਤੋਂ ਸਾਡਾ 'ਵੋਟ ਬੈਂਕ' ਨਾ ਖੁੱਸ ਜਾਵੇ! ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ 'ਰੰਗਲੇ' ਅਤੇ ਅੱਜ ਦੇ 'ਕੰਗਲੇ' ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ-ਭੈਣਾਂ ਅਤੇ ਨੂੰਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ਼ ਕਤਲ ਕਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਲੀਡਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਦਮਗੱਜੇ ਮਾਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਹੋ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਕਿਉਂ..?

ਇਕ ਗੱਲ ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਦਾਅਵੇ ਨਾਲ਼ ਕਹਾਂਗਾ ਕਿ ਜੋ ਅੱਜ ਅਸੀਂ "ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ - ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ" ਦਾ ਰੌਲ਼ਾ ਪਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਜਿੰਨਾਂ ਚਿਰ ਇਸ ਦਾਜ ਦਾ ਕੋਬਰਾ ਸੱਪ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਹੇਲ੍ਹੀਆਂ ਦਿੰਦਾ ਫਿ਼ਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਵੀ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਸਕਾਂਗੇ! ਬਿਮਾਰੀ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਨੂੰ ਹੱਥ ਪਾ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਧੁਰੋਂ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਚੀਸਾਂ ਦੀਆਂ ਗੋਲ਼ੀਆਂ ਕਿੰਨਾਂ ਕੁ ਚਿਰ ਦਰਦ ਨੂੰ ਦਬਾਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿਣਗੀਆਂ? ਯਾਦ ਰੱਖੋ, ਰੋਗ ਦਿਨੋਂ ਦਿਨ ਅਸਾਧ ਬਣਦਾ ਜਾਵੇਗਾ! ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੀ ਹੈ, "ਰੋਗੁ ਦਾਰੂ ਦੋਵੈ ਬੁਝੈ ਤਾ ਵੈਦੁ ਸੁਜਾਣੁ।।" ਜੋ ਵੈਦ ਰੋਗ ਵੀ ਬੁੱਝ ਲਵੇ ਅਤੇ ਦਾਰੂ ਵੀ, ਉਹ ਹੀ ਸਿਆਣਾ ਵੈਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ! ਜੇ ਅਸੀਂ ਕੁੱਤੇ ਦੇ ਡੰਡਾ ਮਾਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਡੰਡੇ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਆਹ ਵੱਜਦਾ ਹੈ! ਪਰ ਜੇ ਸਿ਼ਕਾਰੀ ਬੰਦੂਕ ਨਾਲ਼ ਸ਼ੇਰ ਨੂੰ ਗੋਲ਼ੀ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸ਼ੇਰ ਬੰਦੂਕ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦਾ, ਉਹ ਸਿ਼ਕਾਰੀ ਦੇ ਗਲ਼ ਨੂੰ ਚਿੰਬੜਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਆਹ ਮਾਰਦਾ ਹੈ! ਸੋ ਸਾਨੂੰ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਅਸਲ ਰੋਗ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜੜ੍ਹੋਂ ਉਖਾੜਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਤਾਂ ਅਗਲਾ ਕੰਮ ਆਪਣੇ ਆਪ ਰਾਸ ਆ ਜਾਵੇਗਾ!
ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕੋਹੜ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ 'ਦਾਜ' ਹੈ! ਸੱਚ ਹੀ ਅੱਜ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗਲ਼ੋਂ ਫੜਨ ਨੂੰ ਮਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਦਹੇਜ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਕਲਪਿਆ। ਕਹਾਵਤ ਹੈ ਕਿ ਲੋੜ ਕਾਢ ਦੀ ਮਾਂ ਹੈ! ਜਦ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਅਗਲੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਕਾਢ ਕੱਢਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਵਸਤੂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ! ਇੱਥੇ ਸਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੁਆਲ ਇਹ ਉਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਹੇਜ ਦੀ ਲੋੜ ਕਿਉਂ ਪਈ? ਲੋੜ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਕਰਕੇ ਪਈ ਕਿ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਆਪਣੀ ਧੀ ਨੂੰ 'ਬਿਗਾਨੇ' ਘਰੇ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ 'ਦਾਨ' ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਧੀ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਸਮਾਨ ਦਾਜ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ। ਕਿਉਂਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਦਰਜਣ-ਦਰਜਣ ਭੈਣ ਭਰਾ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਮਾਂ-ਬਾਪ ਜਾਂ ਕਬੀਲੇ ਵਾਲ਼ੇ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ਕਿ ਕੁੜੀ ਵੱਡੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਵਿਚ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਜੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਵੱਡਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕਿਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸੁਖ-ਸਹੂਲਤ ਵਿਚ ਸੰਕਟ ਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣਾ ਸਮਾਨ ਕੱਢ ਕੇ ਵਰਤ ਲਵੇਗੀ! ਇੱਥੋਂ ਇਸ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ!
ਉਦੋਂ ਸਕੂਲ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਦੇ ਘਰ ਬੈਠੀ ਕੁਆਰੀ ਸਚਿਆਰੀ ਕੁੜੀ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ੇ ਪਤੀ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰਦੀ ਕੋਈ ਸਿਰਹਾਣਾਂ ਜਾਂ ਚਾਦਰ ਕੱਢਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਜਾਂ ਕੋਈ ਬਾਗ! ਦਰੀ ਬੁਣਦੀ ਸੀ ਜਾਂ ਖੇਸ! ਇਸ ਨਾਲ਼ ਉਸ ਕੁੜੀ ਦੀ ਆਪਣੇ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ੇ ਪਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਮ-ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸੁਚੱਜੀ ਯੋਗਤਾ ਦਾ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮਿਲ਼ਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਚੀਜ਼ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਵਿਚ ਕੰਮ ਵੀ ਆਉਂਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿਚ 'ਅੱਡ' ਹੋਣਾ ਵੀ ਕਦੇ ਨਾ ਕਦੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮਾਂ ਬਾਪ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ਕਿ ਅਗਰ ਕੁੜੀ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਨਾਲ਼ੋਂ ਅੱਡ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸਮਾਨ ਬੇਝਿਜਕ ਅਤੇ ਨਿਰ-ਸੰਕੋਚ ਵਰਤ ਲਵੇਗੀ ਅਤੇ ਬਿਨਾ ਸ਼ੱਕ ਇਹ ਸਮਾਨ ਉਸ ਦੇ ਅੱਡ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ੇ ਸਮੇਂ ਕੰਮ ਵੀ ਆਉਂਦਾ ਸੀ! ਸਵਰਗਵਾਸੀ ਜਗਮੋਹਣ ਕੌਰ ਦਾ ਗੀਤ, "ਬਾਪੂ ਵੇ ਅੱਡ ਹੁੰਨੀ ਐਂ...!" ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਹਾਂਮ੍ਹੀਂ ਭਰਦਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ!
ਪਰ ਹੁਣ ਵੱਡਾ ਸੁਆਲ ਇਹ ਉਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸੁਆਰਥੀ ਲੋਕ ਇਸ 'ਦਾਜ' ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ 'ਵਪਾਰ' ਕਿਉਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ? ਆਖਰ ਇਸ ਲੋੜੀਂਦੀ 'ਮੱਦਦ' ਨੂੰ 'ਕਲੰਕ' ਬਣਾ ਕੇ ਜੱਗ ਦੀਆਂ ਰੀਤਾਂ ਰਿਵਾਜਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਿਉਂ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ? ਵਪਾਰ ਹੀ ਤਾਂ ਹੈ! ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਮੁੱਲ ਵੱਟ ਕੇ ਫ਼ੇਰ ਵਿਆਹੁੰਣਾ! ਫ਼ੇਰ ਉਲਾਂਭਾ ਕਿਸ ਮੂੰਹ ਨਾਲ਼ ਦਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਸਾਡੀ ਨੂੰਹ ਸਾਡੀ 'ਸੇਵਾ' ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਜਾਂ ਸਾਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੀ? ਜਿਹੜੀ ਨੂੰਹ ਦੀ ਧੌਣ 'ਤੇ ਗੋਡਾ ਧਰ ਕੇ ਟੈਲੀਵੀਯਨ, ਫ਼ਰਿੱਜ ਜਾਂ ਹੋਰ ਐਸ਼ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਮੰਗਵਾਉਂਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਫਿ਼ਰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ 'ਬੋਕ ਝਾਕ' ਵੀ ਰੱਖਦੇ ਹੋ ਕਿ ਸਾਡੀ ਨੂੰਹ ਸਾਨੂੰ ਚੰਗਾ ਵੀ ਸਮਝੇ ਅਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵੀ ਘੁੱਟੇ? ਦਿਲ ਉਸ ਨੂੰ ਨਿੱਘੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਧੁਰ ਹਿਰਦੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਦਾ ਹੈ! ਜਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਅੱਖਾਂ ਨਹੀਂ ਝੱਲਦੀਆਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਜੀਭ ਕਦ ਝੱਲੇਗੀ? ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਗੱਲ ਯਾਦ ਆ ਗਈ। ਮੇਰੀ ਵੱਡੀ ਸਾਲ਼ੀ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸੀ। ਵਿਆਹ 'ਤੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਭਾਰਤ ਗਿਆ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਜਾ ਨਾ ਸਕਿਆ। ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਨੂੰ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਘਰਵਾਲ਼ੀ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਸਾਲ਼ੀ ਅਤੇ ਸਾਢੂ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੱਦਿਆ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਬਗੈਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਮੈਂ ਚਾਹ ਪੀਂਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਸਾਢੂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, "ਬਾਈ..! ਸਾਰੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਤੂੰ ਵੀ ਦਾਜ ਦੇ ਖਿ਼ਲਾਫ਼ ਹੀ ਰਿਹੈਂ ਤੇ ਮੈਂ ਵੀ! ਨਾ ਮੈਂ ਦਾਜ ਲਿਐ ਤੇ ਨਾ ਤੂੰ..! ਤੇ ਹੁਣ ਆਹ ਕੀ ਕਰੀ ਜਾਨੈਂ..?" ਤੇ ਬਾਈ ਆਖਣ ਲੱਗਿਆ, "ਮੈਂ ਕੁਛ ਨ੍ਹੀ ਕੀਤਾ..! ਮੈਂ ਤਾਂ ਆਪਦੇ ਕੁੜਮਾਂ ਨੂੰ ਬਥੇਰਾ ਰੋਕਿਆ, ਪਰ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਜੇ ਅਸੀਂ ਲੈਣ ਦੇਣ ਨਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਨੱਕ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਾ..!" ਨਾ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਬਾਈ ਦਾ ਕੁੜਮ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮੈਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਦਲੀਲਬਾਜ਼ੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਸੋ ਚੁੱਪ ਰਹਿਣਾ ਹੀ ਬਿਹਤਰ ਸਮਝਿਆ।
ਮੇਰੇ ਵੱਡੇ ਸਾਲ਼ੀ ਸਾਹਿਬਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਕ 'ਦਲੀਲ' ਦਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪਿਉ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਪਾਲ਼ ਦਿੱਤਾ, ਪੜ੍ਹਾ ਦਿੱਤਾ, ਅਸੀਂ ਦਾਜ ਕਾਹਦੇ ਵਾਸਤੇ ਲਿਆਉਣਾ ਸੀ? ਮੈਂ ਦਾਜ ਲਿਆਉਣ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ! ਪਰ ਹੁਣ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਸਾਲ਼ੀ ਸਾਹਿਬਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਲ਼ੀ ਸਾਹਿਬਾਂ, ਜੋ ਤੁਹਾਡੀ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਜੰਮੀ ਪਲ਼ੀ ਨੂੰਹ ਆਈ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਪਿਉ ਨੇ ਉਹ 'ਅਨਪੜ੍ਹ' ਹੀ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤੀ? ਜੇ ਤੁਹਾਡੀ ਨੂੰਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹ ਲਿਖ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਆਈ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿ਼ਰ ਹੁਣ ਦਾਜ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲਟਰਮ ਪਟਰਮ ਕਿਉਂ? ਹੁਣ ਕਿਉਂ ਨਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ਼ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਦਾਜ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾਂ? ਫਿ਼ਰ ਪਿੰਡਾ ਅਗਾਂਹ ਤੇ ਪੁੱਤਾ ਪਿਛਾਂਹ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਕਿਉਂ? ਪਰ ਤੁਹਾਡੀ ਦਲੀਲ ਵੀ ਉਥੇ ਚੱਲਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਤੁਹਾਡੀ ਦਲੀਲ ਸੁਣਨ ਵਾਲ਼ਾ ਹੋਵੇ! ਨਹੀਂ ਕੱਟੇ ਦੇ ਅੱਗੇ ਵੰਝਲੀ ਵਜਾਉਣ ਦਾ ਕੋਈ ਫ਼ਾਇਦਾ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ! ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਂ ਗੋਹੇ ਨਾਲ਼ ਲਿੱਬੜੀ ਪੂਛ ਘੁੰਮਾ ਕੇ ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਹੀ ਜਾਂਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ! ਜੇ ਅਗਲਾ ਆਪ ਦੀ ਦਲੀਲ ਜਬਰੀ ਮੰਨਵਾਉਣ ਲਈ ਆਖੇ ਕਿ ਜੀ ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਕੁਛ ਮੰਗਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਅਗਲੇ ਨੇ ਆਪਦੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਸ਼ਰੀਕੇ ਕਬੀਲੇ ਵਿਚ ਆਪਣਾ 'ਨੱਕ' ਰੱਖਣ ਲਈ ਮੱਲੋਮੱਲੀ ਦੇ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਕੀ ਉਥੇ ਦਾਜ ਲੈਣ ਵਾਲ਼ੇ ਦਾਜ ਲੈਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ?
ਹਰ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧੀ-ਪੁੱਤ ਜੁਆਨ ਹੋਣ ਅਤੇ ਜੁਆਨ ਦੇਖਣ ਦਾ ਚਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੁਆਨ ਹੋਣ 'ਤੇ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਕੇ ਨੂੰਹ ਘਰੇ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਉਤਨਾਂ ਚਾਅ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਜਿੰਨਾਂ ਨੂੰਹ ਦੇ ਦਾਜ ਆਉਣ ਦਾ ਚਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਨੂੰਹ ਘਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਘਰ ਵਾਲ਼ੇ ਮੱਝ ਵਾਂਗ ਸੰਗਲ਼ ਜਿਹੇ ਤੁੜਾ ਕੇ ਦਾਜ ਨੂੰ ਪੱਬਾਂ ਭਾਰ ਹੋ ਕੇ ਤਫ਼ਤੀਸ਼ ਜਿਹੀ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਤੋਲਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਗਰੀਬ ਨੇ ਸਮਰੱਥਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਦਾਜ ਘੱਟ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸੌ ਨੱਕ ਬੁੱਲ੍ਹ ਮਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਵਿਆਹੀ ਆਈ ਦੇ ਨਾਸੀਂ ਧੂੰਆਂ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, "ਤੇਰੇ ਪਿਉ ਨੇ ਤਾਂ ਬੜਾ ਨਿੱਕਾ ਕੱਤਿਆ ਕੁੜ੍ਹੇ..!" ਅੱਜ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਵਿਚ ਕਈ ਬੇਕਿਰਕ ਮਾਪੇ ਆਪਣੇ 'ਸੁੱਖੀ ਲੱਧੇ' ਪੁੱਤ ਦਾ 'ਸੌਦਾ' ਕਰਕੇ ਸਹੁਰੇ ਘਰੋਂ ਲਹੂ-ਪਸੀਨੇ ਨਾਲ਼ ਕਮਾਇਆ ਧਨ 'ਮੁੱਛ' ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ਰੀਕੇ ਕਬੀਲੇ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਅਖੌਤੀ ਹੈਂਕੜ ਨੂੰ ਖਲ਼ ਚਾਰਦੇ ਹਨ! ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਦਿਲਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਸਤਿਕਾਰ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਿਚੋਂ ਖੰਭ ਲਾ ਕੇ ਉਡ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਹੜੀ ਨੂੰਹ ਮਜਬੂਰੀ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਦੇ ਗਲ਼ 'ਤੇ ਆਰੀ ਧਰ ਕੇ ਦਾਜ ਲੈ ਕੇ ਆਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਪੈਰ ਲੱਗਣ 'ਤੇ ਉਹ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਨੂੰ ਕੋਸਦੀ ਪਿੱਟਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੇ ਕਦੇ ਗੱਲ ਤਲਾਕ 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਨਿੱਬੜਦੀ ਹੈ। ਕਹਿਣ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੁੜੀ ਦਾ ਪੇਕਾ ਘਰ ਫ਼ਸਿਆ ਫ਼ਸਾਇਆ ਇਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਦਾਜ ਦੇਣ ਦਾ 'ਹੂਲ਼ਾ' ਫ਼ੱਕ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕੁੜੀ ਸਾਰੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਨਾਲ਼ ਮਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲ਼ਾਉਂਦੀ! ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਖ-ਤਿਣ ਹੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੰਦਰੇ ਅੰਦਰ ਵਿਸ਼ ਘੋਲ਼ਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ!
ਇਸ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪੱਖ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦ ਧੀ ਧਰੇਕ ਵਾਂਗ ਦਿਨੋਂ ਦਿਨ ਜੁਆਨ ਹੋਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਖੋਰਨ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਦਾਜ ਦੀ ਸੋਚ ਦਹਿਲੀਜਾਂ ਆਣ ਟੱਪਦੀ ਹੈ। ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਸੋਚ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ 'ਤੇ ਘਰੂਟ ਮਾਰਨ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਨੂੰ ਲਹੂ ਲੁਹਾਣ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰ ਬਾਈ ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ ਨੇ ਇਕ ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਦਾਜ ਦਾ ਨੁੱਗਾ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਧੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬੁਰਾ ਨਾ ਆਖਦਾ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਸਟੇਜ਼ਾਂ ਉਪਰ ਹਿੱਕ 'ਤੇ ਧੱਫ਼ੇ ਮਾਰ ਕੇ ਟਾਹਰਾਂ ਮਾਰਨ ਵਾਲਿ਼ਆਂ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ! ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਉਹ 'ਗਿੱਦੜਮਾਰ' ਵੀ ਹਨ, ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਥਨੀ ਅਤੇ ਕਰਨੀ ਕਦੇ ਵੀ ਹਾਣੀ ਹੋ ਕੇ ਨਹੀਂ ਤੁਰਦੀ, ਸਗੋਂ ਜੋ ਉਹ ਦਾਅਵੇ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਤੋਂ ਸਰਾਸਰ ਉਲਟ ਵਗਦੇ ਹਨ! ਮੁੰਡੇ ਵਾਲਿ਼ਆਂ ਵੱਲੋਂ ਮੂੰਹ ਪਾੜ ਕੇ ਮੰਗਣਾ ਅਤੇ ਕੁੜੀ ਵਾਲਿ਼ਆਂ ਵੱਲੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬੋਲਾਂ 'ਤੇ 'ਫ਼ੁੱਲ' ਚੜਾਉਣਾ ਇਕ ਮਜਬੂਰੀ ਅਤੇ ਗਲ਼ਘੋਟੂ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ! ਘੱਟ ਦਾਜ ਦੇਣ 'ਤੇ ਅਗਲੇ ਦੀ ਧੀ ਦੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਸਿ਼ਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਮਾਰ ਵਿਚ ਆਏ ਖ਼ਰਗੋਸ਼ ਵਰਗੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ! ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਅਤੀਅੰਤ ਘ੍ਰਿਣਾਂ ਭਰਿਆ ਵਤੀਰਾ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਰਗਾ ਵਰਤਾਉ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਿਉਣਾ ਮੁਹਾਲ ਕਰੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਮਿੱਤਰ ਨੇ ਇਕ ਗੱਲ ਸੁਣਾਈ। ਇਕ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਘਰ ਕੋਈ ਮਹਿਮਾਨ ਆ ਗਿਆ। ਮਾਂ ਨੇ ਪੁੱਤ ਸੱਜਰਾ ਹੀ ਵਿਆਹਿਆ ਸੀ। ਦਾਜ ਘੱਟ ਲਿਆਉਣ ਕਰਕੇ ਨੂੰਹ 'ਤੇ ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਜੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅੱਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਆਂਢ ਗੁਆਂਢ ਅਤੇ ਸ਼ਰੀਕੇ ਵਿਚ ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨੱਕ 'ਵੱਢਿਆ' ਗਿਆ ਸੀ! ਐਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਸੱਸਾਂ ਦੇ ਤਾਂ ਰੱਬ ਨੂੰ ਨੱਕ ਨਹੀਂ, ਹਾਥੀ ਦੀ ਸੁੰਡ ਲਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ। ਜੇ ਪੰਜ ਸੱਤ ਨੂੰਹਾਂ ਦੇ ਆਉਣ 'ਤੇ ਹਰ ਵਾਰ ਨੱਕ ਚਾਰ ਉਂਗਲਾਂ ਵੱਢਿਆ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਸਾਹ ਲੈਣ ਜੋਕਰਾ ਤਾਂ ਫ਼ੇਰ ਵੀ ਬਾਕੀ ਬਚ ਜਾਂਦਾ! ....ਖ਼ੈਰ, ਅੱਤ ਦੀ ਗਰਮੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਅੱਕਲ਼ਕਾਨ ਹੋਏ ਮਹਿਮਾਨ ਨੇ ਆ ਕੇ ਠੰਢੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮੰਗ ਰੱਖੀ ਤਾਂ ਸੱਸ ਘਰੋੜਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਬੋਲੀ, "ਕੁੜ੍ਹੇ ਨੂੰਹ ਰਾਣੀ..! ਆਹ ਤੇਰੇ ਮਾਸੜ ਜੀ ਆਏ ਨੇ..! ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਠੰਢਾ ਪਾਣੀ ਲਿਆ ਕੇ ਦੇਹ ਫ਼ਰਿੱਜ 'ਚੋਂ, ਜਿਹੜਾ ਤੇਰੇ ਪੇਕਿਆਂ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ..! ਉਹਦਾ ਪਾਣੀ ਬਲਾਅ ਠੰਢਾ ਹੁੰਦੈ..!" ਅਸਲ ਵਿਚ ਨੂੰਹ ਰਾਣੀ ਦਾਜ ਵਿਚ ਕੋਈ ਫ਼ਰਿੱਜ ਲੈ ਕੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਈ ਸੀ। ਉਸੇ ਦਿਨ ਨੂੰਹ ਰਾਣੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਦੀ ਹਿੱਕ 'ਤੇ ਅੜੀ ਦੀ ਬੰਦੂਕ ਧਰ ਲਈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਜਲਦੀ ਫ਼ਰਿੱਜ ਲਿਆ ਕੇ ਭੇਜੋ, ਜਿੱਥੋਂ ਮਰਜ਼ੀ ਐ ਪੈਸਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰੋ, ਮੈਨੂੰ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਵਿਚ ਨਿੱਤ ਤਾਹਨੇ ਮਿਹਣੇ ਮਿਲ਼ਦੇ ਨੇ! ਦੱਸੋ ਉਹ ਨੂੰਹ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਚੰਗਾ ਸਮਝੇਗੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਰੇਆਮ 'ਨਸ਼ਤਰ' ਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਲੀਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ?
ਦਾਜ ਦਹੇਜ ਕਾਰਨ ਮਾਰ ਮਰਾਈ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ, ਜੋ ਵਾਕਿਆ ਹੀ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਹੈ! ਇਕ ਚੰਗੀ ਪੜ੍ਹੀ ਲਿਖੀ, ਅਮੀਰ ਘਰਾਣੇ ਦੀ ਕੁੜੀ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਟਾਹਰਾਂ ਮਾਰ ਰਹੀ ਸੀ, "ਕੁੱਸਾ ਜੀ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਆਬਦੇ ਮਾਂ ਬਾਪ ਨੂੰ ਸ਼ਰੇਆਮ ਠੋਕ ਕੇ ਕਿਹਾ ਹੋਇਐ, ਬਈ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਵਿਆਹ 'ਤੇ ਪੱਚੀ ਤੀਹ ਲੱਖ ਲਾਵੋਂਗੇ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਵਿਆਹ ਕਰੂੰਗੀ, ਨਹੀਂ ਮੈਂ ਵਿਆਹ ਈ ਨ੍ਹੀ ਕਰਵਾਉਣਾ...!" ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਘਰਦੇ ਪੱਚੀ ਤੀਹ ਤਾਂ ਕੀ, ਪੰਜਾਹ ਲੱਖ ਲਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਇਹ ਸਾਰਾ ਅਡੰਬਰ ਕਾਹਦੇ ਵਾਸਤੇ? ਮੈਂ ਉਸ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, "ਜੇ ਕੋਈ ਅਣਪੜ੍ਹ ਕੁੜੀ ਮੈਨੂੰ ਆਹ ਗੱਲ ਆਖ ਦਿੰਦੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਗਿ਼ਲਾ ਸਿ਼ਕਵਾ ਨਾ ਕਰਦਾ..! ਪਰ ਤੇਰੀ ਪੜ੍ਹੀ ਲਿਖੀ ਸੋਚ 'ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਤਰਸ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਅਫ਼ਸੋਸ ਹੋ ਰਿਹੈ!" ਉਹ ਬੇਪਰਵਾਹ ਹੋ ਕੇ ਆਖਣ ਲੱਗੀ, "ਕੁੱਸਾ ਜੀ, ਬੰਦਾ ਇਕ ਵਾਰੀ ਜਿਉਂਦੈ ਤੇ ਸ਼ਾਦੀ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਵਿਚ ਇਕ ਵਾਰ ਆਉਂਦੀ ਐ..!" ਉਸ 'ਪੜ੍ਹੀ ਲਿਖੀ' ਕੁੜੀ ਨਾਲ਼ ਮੈਂ ਮਗਜ਼ਮਾਰੀ ਕਰਨੀ ਆਪਣੀ ਬੇਵਕੂਫ਼ੀ ਸਮਝੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਤਾਂ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਤੇਰੇ ਵਰਗੀਆਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਵਜਾਏ ਬਾਪ ਦੇ ਅਮੀਰਪੁਣੇ ਦੀ ਧੌਂਸ ਵਿਚ ਖ਼ਤਾਨਾ ਨੂੰ ਲਈ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਅਨਪੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਮਿਹਣਾ ਦੇਣਾ ਹੋਇਆ? ਚੱਲ ਉਸ ਕੁੜੀ ਦਾ ਬਾਪ ਤਾਂ ਪੱਚੀ ਤੀਹ ਲੱਖ ਦੇਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਦੇ ਵੀ ਦੇਵੇਗਾ! ਪਰ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ਼ ਪੱਚੀ ਤੀਹ ਲੱਖ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਕੀ ਕਰਨ? ਭੇਡ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਭੇਡ ਖੂਹ ਵਿਚ ਤਾਂ ਛਾਲ਼ ਮਾਰੇਗੀ ਹੀ ਮਾਰੇਗੀ, ਪਿਉ ਚਾਹੇ ਕਰਜ਼ਾਈ ਹੋ ਕੇ ਕਿਸੇ ਗੱਡੀ ਥੱਲੇ ਆ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਜ਼ਹਿਰ ਪੀ ਕੇ ਖ਼ੁਦਕਸ਼ੀ ਹੀ ਕਰ ਲਵੇ! ਉਹ ਕੁੜੀ ਵਾਰ ਵਾਰ ਇੱਕੋ ਗੱਲ 'ਤੇ ਜੋਰ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ, "ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਜੋ ਕੁੜੀਆਂ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੀਆਂ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਨਿੱਤ ਆਖ ਕੇ ਚਿੜਾਉਂਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਰੀਆਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਵੱਧ ਦਾਜ ਲੈ ਕੇ ਜਾਵਾਂਗੀ ਤੇ ਪੱਚੀ ਤੀਹ ਲੱਖ ਵਿਆਹ 'ਤੇ ਖ਼ਰਚ ਕਰਵਾਵਾਂਗੀ, ਤੇ ਉਹ ਗੱਲ ਮੈਂ ਪੂਰੀ ਕਰ ਕੇ ਹਟਣੀ ਹੈ ਤੇ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਕਰ ਕੇ ਵੀ ਦਿਖਾਉਣੀ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਪੜ੍ਹਦੀ ਕੁੜੀ ਦੇ ਪਿਉ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਆਹ 'ਤੇ ਵੀਹ ਲੱਖ ਖਰਚਿਆ ਸੀ, ਤੇ ਮੈਂ ਆਪਦੇ ਬਾਪ ਤੋਂ ਪੱਚੀ ਜਾਂ ਤੀਹ ਲੱਖ ਲੁਆਵਾਂਗੀ...!" ਦੱਸੋ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਬਿਮਾਰ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਾਲ਼ੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਬੰਦਾ ਕੀ ਆਖੇ, ਜੋ ਬਾਪ ਦੇ ਪੈਸੇ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਹੀ ਬੈਠਕਾਂ ਕੱਢੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ? ਕੀ ਪੱਚੀ ਤੀਹ ਲੱਖ ਲੁਆ ਕੇ ਉਹ ਕੁੜੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਭਰ ਖ਼ੁਸ਼ ਰਹੇਗੀ? ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ, ਨਹੀਂ! ਜੇ ਪੈਸੇ ਦੇ ਜੋਰ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਇਕ ਖ਼ੂਹ ਬੰਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅੱਗੇ ਦਸ ਖਾਤੇ ਹੋਰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਂਦੇ ਨੇ! ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵੇਲ਼ੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਜ਼ਰੂਰ ਕੁਝ ਸੁਖ ਦਾ ਸਾਹ ਆਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਲਹਿਰ ਦੇ ਦਬਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹੀ ਬੈਹਾਂ ਅਤੇ ਉਹੀ ਕੁਹਾੜੀ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋ ਗਈ।
ਮੈਂ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਈ ਧਰਮ ਦੇ 'ਠੇਕੇਦਾਰ' ਵੀ ਦੇਖੇ ਹਨ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬੜੇ 'ਧਰਮੀ' ਅਤੇ ਅਸੂਲਾਂ ਦੇ 'ਨਾਨੇ' ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਅੰਦਰੋਂ ਕੀ ਹਨ...? "ਤੇਰਾ ਦਿੱਤਾ ਖਾਵਣਾ" ਕਹਿ ਕੇ ਜ਼ੁਲਮ ਢਾਹੁੰਣ ਵਾਲ਼ੇ ਬੁੱਚੜ, ਅਹਿਸਾਨ ਫ਼ਰਾਮੋਸ਼, ਅਕ੍ਰਿਤਘਣ, ਹਾਉਮੈ-ਗ੍ਰਸੇ ਅਤੇ ਅੱਤ ਦੇ ਲਾਲਚੀ, ਖ਼ੂਨੀ ਕੁੱਤੇ ਹਨ! ਜੋ ਡਰਾ ਧਮਕਾ ਕੇ ਜਾਂ ਨਿੱਤ ਨਵੀਂ ਸ਼ਤਰੰਜ ਚਾਲ ਖੇਡ ਕੇ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਸੁਆਰਥਾਂ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੌੜੀ ਸੋਚ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੀ ਮਤਲਬ ਪੂਰਤੀ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ! ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨਾ ਕਿਸ ਧਰਮ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ? ਸਾਡੇ ਗੁਰੂ ਤਾਂ "ਨਾ ਕੋ ਬੈਰੀ ਨਹੀ ਬਿਗਾਨਾ ਸਗਲ ਸੰਗਿ ਹਮ ਕਉ ਬਨਿ ਆਈ" ਦਾ ਹੋਕਾ ਹੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ!
ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਹੀ ਜੋਰ ਦਿਆਂਗਾ ਕਿ ਕਸੂਰ ਜਿੰਨਾਂ ਦਾਜ ਲੈਣ ਵਾਲਿ਼ਆਂ ਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਦਾਜ ਦੇਣ ਵਾਲਿ਼ਆਂ ਦਾ ਹੈ! ਆਮ ਦੇਖਣ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸੇ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਹੀ ਜਿ਼ਆਦਾ ਤੰਗ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਾਜ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ! ਕੁੱਤੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਲਹੂ ਲੱਗਿਆ, ਕਦੋਂ ਭਲੀ ਗੁਜ਼ਾਰਦਾ ਹੈ? ਜਦ ਬੰਦੇ ਦੇ ਖ਼ੂਨ ਦਾ ਸੁਆਦ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ 'ਮਾਣਸ-ਬੂ - ਮਾਣਸ-ਬੂ' ਤਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣੀ ਹੀ ਹੋਈ! ਵਾਰਦਾਤਾਂ ਦੇਖ ਸੁਣ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੋਚੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਮਾਨਾ ਇਤਨਾ ਜ਼ਾਲਮ ਕਿਉਂ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਤਲਬ-ਪ੍ਰਸਤ ਸੋਚ ਕਿਉਂ ਇਤਨੀ ਪਤਲੀ ਪੈਂਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ? ਲੋਭੀਆਂ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦਾ ਡਰ ਭੈਅ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ? ਮਨੁੱਖਤਾ ਇਤਨੀ ਕੁਰਾਹੇ ਕਿਉਂ ਪੈਂਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ? ਇਹ ਨੌਜਵਾਨ, ਇੱਕੀਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦੀ ਪੜ੍ਹੀ ਲਿਖੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵੀ ਕਿਉਂ ਹਨ੍ਹੇਰ ਭਰੇ ਬਿਖੜੇ ਪੈਂਡਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਅਪਣਾਉਂਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ? ਇਸ "ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਰਹੇ" ਸਮਾਜ ਵਿਚੋਂ ਇਹ ਊਣਤਾਈਆਂ ਅਤੇ ਖੋਟਾਂ ਕਦੋਂ ਨਿਕਲਣਗੀਆਂ? ਦਿਸ਼ਾਹੀਣ ਹੋਇਆ ਸਮਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਮੁਹਾਰਾਂ ਕਦੋਂ ਮੋੜੇਗਾ ਅਤੇ ਕਦ ਸਥਿਰ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਵੱਲ ਆਵੇਗਾ? ਇਕ ਗੱਲ ਹੋਰ ਵੀ ਦੱਸਦਾ ਜਾਵਾਂ..! ਇਕ ਜ਼ਾਲਮ ਟੱਬਰ ਆਪਣੀ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਰੱਜ ਕੇ ਕੁੱਟਦਾ ਮਾਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਅਖੀਰ ਉਸ ਨਿਭਾਗੀ ਕੁੜੀ ਦਾ ਅੰਤ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਨਾਲ਼ ਹੋਇਆ। ਇਕ ਦਿਨ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨੌਕਰ ਦੁੱਧ ਦਾ ਡਰੰਮ ਚੁੱਕੀ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦਾ 'ਅੱਤ ਪਿਆਰਾ' ਪਾਲਤੂ ਕੁੱਤਾ ਨੌਕਰ ਦੇ ਪੈਰ ਚੱਟਣ ਆ ਲੱਗਿਆ। ਨੌਕਰ ਦੇ ਕੁਤਕੁਤੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਨਿਕਲਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਦੁੱਧ ਡੁੱਲ੍ਹਣ ਦੇ ਡਰੋਂ ਕੁੱਤੇ ਦੇ ਪੋਲੀ ਜਿਹੀ ਲੱਤ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਬੱਸ ਫਿ਼ਰ ਕੀ ਸੀ...? ਨੌਕਰ ਦੀ ਸ਼ਾਮਤ ਆ ਗਈ ਅਤੇ 'ਕੁੱਤਾ-ਪ੍ਰੇਮੀ' ਟੱਬਰ ਨੇ ਨੌਕਰ ਦੀ ਕੁੱਟ ਕੁੱਟ ਕੇ ਲੱਤ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਕੀ ਹੋਇਆ..? ਕਿ ਉਸ ਬੇਰਹਿਮ ਟੱਬਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਨੂੰਹ ਨਾਲ਼ੋਂ ਜਿ਼ਆਦਾ ਆਪਣਾ ਪਾਲਤੂ ਕੁੱਤਾ ਪਿਆਰਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸੇ ਕੁੱਤੇ ਦੀ ਖਾਤਰ ਗ਼ਰੀਬ ਨੌਕਰ ਦੀ ਲੱਤ ਵੀ ਭੰਨੀ ਗਈ। ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦਾ ਕਿ ਬੇਜ਼ੁਬਾਨ ਜਾਨਵਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਪਰ ਜਾਨਵਰ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਇਨਸਾਨ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਨੂੰ ਵੀ ਮੋਹ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ! ਤੀਜੇ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਹੈ, "ਗੁਣਵੰਤੀ ਸਚੁ ਪਾਇਆ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਤਜਿ ਵਿਕਾਰ।। ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਮਨੁ ਰੰਗਿਆ ਰਸਨਾ ਪ੍ਰੇਮ ਪਿਆਰਿ।।"
ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਡਰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਧੀਆਂ ਦਾ ਕੀ ਹੈ? ਇਕ ਤਾਂ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਜੇ ਪੰਜਾਬ ਗੌਰਮਿੰਟ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹੀ ਦੇ ਦੇਵੇ, ਤਾਂ ਨਵੀਆਂ ਨਵੇਲੀਆਂ ਵਿਆਹੀਆਂ ਧੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਅਤੇ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਰੋਕੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ! ਇਕ ਗੱਲ ਲਲਕਾਰ ਕੇ ਕਹਿਣੀਂ ਚਾਹਾਂਗਾ ਕਿ ਜਿੰਨਾਂ ਚਿਰ ਦਾਜ, ਧੀਆਂ ਦੇ ਬਲਾਤਕਾਰ, ਨਸ਼ੇ ਅਤੇ ਵਿਹਲੜਬਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸਾਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਖ਼ਤ ਢੰਗ ਨਾਲ਼ ਨੱਥ ਨਹੀਂ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ, ਧੀਆਂ ਕੁੱਖ ਵਿਚ ਮਰਦੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿਣਗੀਆਂ! ਜਿੰਨਾਂ ਚਿਰ ਸਾਡੇ ਲੀਡਰ ਫ਼ੋਕੇ ਦਮਗੱਜੇ ਛੱਡ ਕੇ ਉਪਰੋਕਤ ਗੱਲਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ, ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਹੁੰਦੀ ਰਹੇਗੀ! ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਲੰਕ ਦਾਜ, ਬਲਾਤਕਾਰ, ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਨਸ਼ਾ ਹੈ! ਵਿਹਲਾ ਮਨ ਸ਼ੈਤਾਨ ਦਾ ਘਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ! ਧੀਆਂ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਅੱਧਾ ਬੋਝ ਲਹਿ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਜੇ ਧੀ ਕਿਸੇ ਪੱਕੇ ਕਿੱਤੇ 'ਤੇ ਲੱਗੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਸਹੁਰੇ ਵੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਜ਼ੁਅਰਤ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ। ਜੇ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਪੱਕੀ ਤਨਖ਼ਾਹ ਘਰ ਆਵੇਗੀ ਤਾਂ ਕਮਾਊ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਕੌਣ ਕੁਝ ਆਖੇਗਾ? ਕੌਣ ਦਾਜ ਦਾ ਮਿਹਣਾ ਦੇਵੇਗਾ? ਜੇ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਮਿਲੇਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਨਸਿ਼ਆਂ ਵੱਲ ਉਲਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਅਗਰ ਨਸਿ਼ਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਘਟ ਜਾਵੇਗੀ ਤਾਂ ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੈ ਕਿ ਜੁਰਮ ਵੀ ਘਟਣਗੇ! ਜੁਰਮਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਬਲਾਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਹੈ। ਜੇ ਬਲਾਤਕਾਰ ਜਿਹੇ ਘਿਨਾਉਣੇ ਜੁਰਮ ਰੁਕ ਜਾਣਗੇ ਤਾਂ ਧੀਆਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਵੀ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ ਵੀ ਠੱਲ੍ਹ ਪਵੇਗੀ! ਹਰ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਧੀ ਦੀ 'ਦੁਰਗਤੀ' ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਹੈ, ਧੀ ਤੋਂ ਨਹੀਂ! ਹਰ ਬਾਪ ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ-ਅਣਖ਼ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਵਿਚ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ! ਨਹੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸ਼ੌਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਆਪਣੇ ਖ਼ੂਨ ਦਾ ਸੰਘਾਰ ਕਰੇ! ਅਗਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਧੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਬਾਪ ਨੂੰ ਅੱਜ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਪੰਜ-ਸੱਤ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਇਕ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਨਕੌੜੇ ਦੇ ਮਾਰੇ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਜੇ ਧੀ ਨੂੰ ਵਾਜੇ-ਗਾਜੇ ਨਾਲ਼ ਨਹੀਂ ਤੋਰਦੇ ਤਾਂ ਸਾਡਾ 'ਨੱਕ' ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ! ਨੱਕ ਰੱਖਦਾ ਰੱਖਦਾ ਬੰਦਾ ਦਸ ਲੱਖ ਥੱਲੇ ਆ ਕੇ ਖੁੰਘਲ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਵੱਲ ਨੂੰ ਪੈਰ ਪੁੱਟਦਾ ਹੈ! ਸੋ ਸਾਡੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਅਤੀ ਅੰਤ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ! ਜੇ ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇ ਕੇ ਕੋਈ ਨਿੱਗਰ ਹੱਲ ਕੱਢਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਜੁਰਮਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਘਟਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਅਗਰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਪੱਖ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਧੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ!
ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ-ਭੈਣਾਂ ਦੇ ਸਿਵੇ ਦੀ ਅੱਗ ਸੇਕਦੇ ਪੰਜਾਬੀਓ! ਹੰਭਲਾ ਮਾਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਲੋਭ ਲਾਲਚ ਭਾਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਉਥੋਂ ਮੋਹ ਪਿਆਰ ਦੱਬਵੇਂ ਪੈਰੀਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ਼ ਜਾਂਦਾ ਹੈ! ਤੁਸੀਂ "ਪਹਿਲੇ ਆਪ - ਪਹਿਲੇ ਆਪ" ਕਰਦੇ ਕਰਦੇ ਗੱਡੀਆਂ ਲੰਘਾਈ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ! ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਕਾਤਲਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ! ਜ਼ਾਲਮ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਨਾਲ਼ ਟੱਕਰ ਲੈਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ! ਇਹ ਬਰਬਾਦੀ ਵੱਲ ਤੁਰਿਆ ਸਮਾਜ ਛੇਤੀ ਕੀਤੇ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਆਉਣ ਵਾਲ਼ਾ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਲਾਲਚ ਤੋਂ ਵਿੱਥ ਰੱਖ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ-ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਨੂੰ ਇੱਜ਼ਤ, ਜਾਨ ਨੂੰ ਜਾਨ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਇਨਸਾਨ ਸਮਝੋ! ਦਾਜ ਮੰਗ ਕੇ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਕਲੰਕ ਨਾ ਬਣੋਂ! ਇਹ ਗੁਰੂਆਂ-ਫ਼ਕੀਰਾਂ ਦੀ ਰਹਿਮਤਾਂ ਵਾਲ਼ੀ ਧਰਤੀ ਹੈ! ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ਼ ਨਵੀਂ ਨਰੋਈ ਦੁਨੀਆਂ ਸਿਰਜਣ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਲੈਣਾ ਨਾਜ਼ੁਕ ਸਮੇਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਲਾਲਚ ਵੱਸ ਕੁਰਾਹੇ ਪਏ ਸਮਾਜੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਮੁੱਠ ਹੋ ਕੇ ਲਾਹਣਤਾਂ ਪਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ! ਜਿੰਨਾਂ ਘਰ ਫ਼ੂਕ ਕੇ ਤਾੜੀਆਂ ਮਾਰੀ ਜਾਓਗੇ, ਦਾਜ ਦੇ ਲਾਲਚੀਆਂ ਦੇ ਹੌਸਲੇ ਹੋਰ ਬੁਲੰਦ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਧੀਆਂ ਕੁੱਖ ਵਿਚ ਜਾਂ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਮਰਦੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿਣਗੀਆਂ! ਲੋੜ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਬੁਲੰਦੀ ਨਾਲ਼ ਨੱਥ ਕੇ ਸਿਰੜ ਅਤੇ ਪ੍ਰਣ ਦੇ ਕਿੱਲੇ ਨਾਲ਼ ਨਰੜਨ ਦੀ! ਜੋ ਬਿਗਾਨੀਆਂ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਬਣਾ ਕੇ ਵਰਤਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਤੋੜਨਾ ਅਤੇ ਨਾਸਾਂ ਭੰਨ ਕੇ ਮੂੰਹ ਭੁਆਉਣਾ ਹੀ ਮਰਦਾਨਗੀ ਅਤੇ ਨਰੋਏ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੈ! ਸਾਡੀਆਂ ਧੀਆਂ-ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਮਹਿਫ਼ੂਜ਼ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਫ਼ੋਕੀ ਸ਼ੁਹਰਤ ਨੂੰ ਲੱਤ ਮਾਰ ਕੇ ਦਾਜ ਦੀ ਕਾਲ਼ੀ ਵਹੀ ਪਾੜਨੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਜੇ ਤੁਹਾਡੇ ਅਮੀਰ ਬਾਪ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਬੇਹੂਦਾ ਖ਼ਾਹਿਸ਼ਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਧੀਆਂ ਦੇ ਬਾਪ ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਪ ਜਿੰਨੀ ਧੰਗੇੜ ਝੱਲਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋਣ? ਸਮੇਂ ਦੀ ਨਬਜ਼ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥ ਹੈ!

ਚਾਹੇ ਅਸੀਂ ਆਪ 'ਅੱਧੇ-ਛੜੇ' ਹੀ ਹਾਂ, ਪਰ ਰੱਬ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਸਦਕਾ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕਈ ਘਰ 'ਵਸਾ' ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ, ਆਪਣੇ ਨਹੀਂ, ਲੋਕਾਂ ਦੇ..! ਅਰਥਾਤ 'ਵਿਚੋਲੇ' ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ। ਵਿਚੋਲੇ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੁੰਦੈ, "ਵਿਚ ਓਹਲਾ!" ਮੈਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਘਰੇ ਪਤਨੀ ਨਹੀਂ। ਮੇਰੀ ਵੀ ਇਕ ਅੱਧ-ਪਚੱਧ ਜਿਹੀ ਪਤਨੀ ਹੈ। ਪਰ ਉਹ ਆਈ ਮੇਰੇ ਘਰੇ 'ਧੱਕੇ' ਨਾਲ ਹੀ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋਵੋਂਗੇ ਕਿ ਉਹ ਕਿਵੇਂ..? ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁੰਡੇ ਕੁੜੀਆਂ ਨਾਲ, ਧੱਕੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਐਨੇ 'ਸਾਊ' ਅਤੇ 'ਸ਼ਰੀਫ਼' ਨਿਕਲੇ ਕਿ ਸਾਡੀ 'ਪਤਨੀ' ਨੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਫ਼ੋਟੋ 'ਤੇ ਹੀ ਵਿਆਹ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਪੂ ਅਤੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਦੇ 'ਛਿੱਤਰਾਂ' ਤੋਂ ਡਰਦਿਆਂ ਨੇ, 'ਧੰਨ ਐਂ-ਧੰਨ ਐਂ' ਆਖ ਕੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਨਾ ਬਰਾਤ ਗਈ, ਨਾ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ਹੋਏ। ਉਹ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਸਾਡੇ ਕੰਨ 'ਚ ਇਕ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀ ਹੁੰਦੀ ਐ, "ਐਵੇਂ ਨਾ ਲੜਿਆ ਕਰ ਢੋਲਾ-ਵੇ ਮੈਂ ਧੱਕੇ ਦੇ ਨਾਲ ਆਈ ਹੋਈ ਐਂ..!"
ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਪੂਰੇ 'ਆਗਿਆਕਾਰ' ਹਾਂ। ਪਰ ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫ਼ੋਟੋ ਨਹੀਂ ਭੇਜਦੇ! ਕਾਰਨ...? ਕਿ ਕਿਤੇ ਹੁਣ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਾ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਫ਼ੋਟੋ 'ਤੇ ਵਿਆਹ ਕਰ ਲਵੇ! ਅੱਗ ਦੀ ਸਾੜੀ ਟਟਿਆਣ੍ਹੇਂ ਤੋਂ ਵੀ ਡਰਦੀ ਐ! ਗਧੀ ਡਿੱਗ ਪਈ ਸੀ ਭੱਠੇ ਵਿਚ ਤੇ ਦੀਵੇ ਵਾਲੇ ਘਰੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵੜਦੀ! ਸਾਥੋਂ ਤਾਂ ਇਕ ਨ੍ਹੀ ਲੋਟ ਆਉਂਦੀ, ਦੂਜੀ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸੰਭਾਲਾਂਗੇ..? ਦੁੱਧ ਦਾ ਸਾੜਿਆ ਲੱਸੀ ਨੂੰ ਵੀ ਫ਼ੂਕਾਂ ਮਾਰ-ਮਾਰ ਕੇ ਪੀਂਦੈ! ਪਰ ਹੁਣ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਗੱਲ ਦੀ ਸਮਝ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਈ ਹੈ ਕਿ ਯਾਰੀ ਹਾਥੀਆਂ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਤੇ ਬਾਰ ਰੱਖਣੇਂ ਭੀੜ੍ਹੇ ਦਾ ਅਰਥ ਕੀ ਹੁੰਦੈ..!
ਅਸੀਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਵਿਚੋਲੇ ਬਣੇ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਬੜੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ 'ਖ਼ਾਤਿਰ' ਹੋਈ, ਦੋਨਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਸੇਵਾ ਦੇ ਕੜੱਲ ਕੱਢ ਦਿੱਤੇ। ਜਦੋਂ ਜਾਣਾ, ਦੁੱਧ, ਪਰੌਂਠੇ ਅਤੇ ਮਠਿਆਈ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਹੋਣੀ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਰੋਟੀ ਨਾਲ਼ ਬੱਕਰਾ ਵੀ ਮਿਆਂਕ ਪੈਂਦਾ ਜਾਂ ਕੁੱਕੜ ਵੀ ਬਾਂਗ ਦੇ ਦਿੰਦਾ! ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਲਾਹਣਤ ਪਾਈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਕੰਮ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਉਂ ਨਾ ਵਿੱਢ ਲਏ? ਬਿੱਲੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਲਹੂ ਲੱਗਿਆ ਮਾੜਾ ਹੀ ਮਾੜਾ! ਖ਼ੈਰ, ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾਂ ਮੁੰਡੇ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਅਤੇ ਮੁੰਡੇ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਰੁੱਕਾ ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਘਰ। ਕੰਮ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਇਹ 'ਕਰਮੂੰ ਬਾਹਮਣ' ਵਾਲਾ ਹੀ ਜਾਪਿਆ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਦੋਨੋਂ ਧਿਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮਿਲਦੇ ਪਿਆਰ-ਸਤਿਕਾਰ 'ਤੇ ਝਾਤੀ ਮਾਰੀ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਗਿ਼ਲੇ ਜਾਂਦੇ ਲੱਗੇ। ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਾਡੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚੋਲਗਿਰੀ ਦੀ ਮੁੰਦਰੀ ਵੀ ਆ ਗਈ। ਚਾਹੇ ਅੱਧੇ ਤੋਲੇ ਦੀ ਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਸੀ ਤਾਂ ਮੁੰਦਰੀ! ਚਾਹੇ ਹੌਲੀ ਹੀ ਸੀ, ਸੀ ਤਾਂ ਸੋਨੇ ਦੀ! ਪੁੰਨ ਦੀ ਗਾਂ ਦੇ ਦੰਦ ਕਿਸੇ ਨੇ ਗਿਣੇਂ ਐਂ?
ਦੋ ਕੁ ਮਹੀਨੇ ਬੀਤੇ। ਅਸੀਂ ਅਤੇ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਪਿਉ ਝੋਨਾ ਲੈ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਆੜ੍ਹਤੀਆਂ ਦੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਕੋ ਪਿੰਡ ਦੇ ਹੀ ਸਾਂ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਝੋਨਾ ਲਾਹ ਕੇ ਢੇਰੀਆਂ ਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤਾਂ ਉਥੇ ਸਾਨੂੰ ਅਚਾਨਕ ਕੁੜੀ ਦਾ ਪਿਉ ਟੱਕਰ ਗਿਆ। ਬੜਾ ਸਿੱਧ-ਪੱਧਰਾ ਬੰਦਾ। ਖ਼ਾਲਸ ਜੱਟ! ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਪਿਉ ਨੇ ਬੜੇ ਅਦਬ ਨਾਲ 'ਫ਼ਤਹਿ' ਬੁਲਾਈ। ਸਾਰੀ ਸੁੱਖ-ਸਾਂਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁੜੀ ਦੇ ਪਿਉ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, "ਹੋਰ ਕੁੜਮਾਂ ਨਿੱਕੋ ਦਾ ਕੀ ਹਾਲ ਐ?" ਤਾਂ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਪਿਉ ਬੜੀ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਦੱਸਣ ਲੱਗਿਆ, "ਬਾਬੇ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ 'ਚ ਐ-ਨਿੱਕੋ ਆਪਣੀ ਦਾ ਪੈਰ ਭਾਰੈ।" ਉਸ ਦੇ ਆਖਣ ਦੀ ਦੇਰ ਸੀ ਕਿ ਕੁੜੀ ਦੇ ਪਿਉ ਨੇ ਡਾਂਗ ਧੂਹ ਲਈ, "ਸਾਡੇ ਘਰੇ ਨਿੱਕੋ ਬੀਹ-ਬਾਈ ਵਰ੍ਹੇ ਰਹੀ ਐ-ਉਦੋਂ ਤਾਂ ਉਹਦਾ ਪੈਰ ਭਾਰਾ ਹੋਇਆ ਨਾ-ਹੁਣ ਕਿਮੇਂ ਹੋ ਗਿਆ?" ਤੇ ਫੇਰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਤੋਪ ਦਾ ਮੂੰਹ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਕਰਕੇ ਖੜ੍ਹ ਗਿਆ, "ਕਿਉਂ ਉਏ ਕੰਜਰ ਦਿਆ ਵਿਚੋਲਿਆ! ਤੂੰ ਵੀ ਸਾਡੀ ਨਿੱਕੋ ਦਾ ਖਿਆਲ ਨ੍ਹੀ ਰੱਖਿਆ? ਕੀ ਕੀਤੈ ਇਹਨਾਂ ਕੰਜਰਾਂ ਨੇ ਨਿੱਕੋ ਨੂੰ? ਕੁੱਟਿਆ ਮਾਰਿਐ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਘਤਿੱਤ ਕੀਤੀ ਐ?" ਅਸੀਂ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕਰਨ ਹੀ ਲੱਗੇ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਫਿਰ ਭੜਕ ਪਿਆ, "ਮੈਂ ਥੋਡੇ ਦੋਨਾਂ 'ਤੇ ਈ ਠਾਣੇ ਰਪਟ ਲਿਖਾਊਂ-ਦੋਨਾਂ ਨੂੰ ਈ ਅੰਦਰ ਕਰਵਾਊਂ-ਦੋਨਾਂ ਨੂੰ ਈ! ਤੁਸੀਂ ਸਾਨੂੰ ਸਮਝ ਕੀ ਲਿਆ? ਨਿੱਕੋ ਕਿਸੇ ਕੱਢੇ ਵੱਢੇ ਘਰ ਦੀ ਐ?" ਜਦੋਂ ਰੌਲਾ ਸੁਣ ਕੇ ਉਥੇ ਦੁਨੀਆਂ ਇਕੱਠੀ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਈ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਮਲ ਸਰੀਰ ਦਾ ਫਿ਼ਕਰ ਪੈ ਗਿਆ। 'ਕੱਠ ਵਿਚ ਬੰਦਾ ਇਕ-ਇਕ ਮੁੱਕੀ ਮਾਰੇ ਤਾਂ 'ਰਾਮ ਨਾਮ ਸੱਤ' ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕੁੜੀ ਦੇ ਪਿਉ ਨੂੰ ਇਕ ਪਾਸੇ ਲਿਜਾਣ ਵਿਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਗਏ। ਪਰ ਉਹ ਸੰਸਦ ਵਿਚ ਭੂਤਰੇ ਮੰਤਰੀਆਂ ਵਾਂਗ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠੋਂ ਮਿੱਟੀ ਕੱਢਣੋਂ ਨਾ ਹਟੇ।
ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਪਾਸੇ ਲਿਜਾ ਕੇ ਸਮਝਾਇਆ।
-"ਝਗੜਾ ਸਿਆਂ 'ਪੈਰ-ਭਾਰਾ' ਹੋਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਾਡੇ ਪਤਾ ਕੀ ਐ?"
-"ਕੀ ਮਤਬਲ ਐ?" ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੁਨਾਲੀ ਬੰਦੂਕ ਵਰਗੀਆਂ ਨਾਸਾਂ ਸਾਨੂੰ ਡਰਾਉਣ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।
-"ਪੈਰ ਭਾਰਾ ਹੋਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਐ ਬਈ ਆਪਣੀ ਨਿੱਕੋ ਨੂੰ ਬੱਚਾ-ਬੱਚੀ ਹੋਣ ਆਲੈ।"
-"..........।" ਝਗੜਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬੋਲਤੀ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਨੇ ਹੱਥ ਵਾਲੀ ਡਾਂਗ ਪਰ੍ਹੇ ਵਗਾਹ ਮਾਰੀ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸੁਖ ਦਾ ਸਾਹ ਲਿਆ ਕਿ ਬਲਾਅ ਟਲ ਗਈ।
-"ਆਈ ਸਮਝ ਕਿ ਨਹੀਂ?" ਅਸੀਂ ਦੁਬਾਰਾ ਟੋਹਣ ਲਈ ਪੁੱਛਿਆ। ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀ।
-"ਅੱਛਾ-ਅੱਛਾ! ਬੱਚਾ ਬੱਚੀ ਹੋਣ ਆਲੈ? ਉਹੋ, ਉਏ ਭਰਾਵੋ ਮੇਰਾ ਈ ਡਮਾਕ ਖਰਾਬ ਐ! ਮੈਨੂੰ ਥੋਡੇ 'ਲਾਕੇ ਦੀ ਬਾਤ ਦਾ ਕੀ ਪਤਾ? ਆਓ ਬੋਤਲ ਲੈ ਕੇ ਇਕ ਇਕ ਪੇਕ ਲਾਈਏ ਤੇ ਕਾਲਜਾ ਤੱਤਾ ਕਰੀਏ-ਠੰਡ ਐ।" ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਧੂਹ ਕੇ ਠੇਕੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਲੈ ਤੁਰਿਆ। ਅਸੀਂ ਮਨ ਵਿਚ ਹੀ ਕੱਛਾਂ ਵਜਾਈਆਂ। ਬਾਘੀ ਪਾਈ। ਸ਼ੁਕਰ ਮਨਾਇਆ ਬਈ ਸ਼ੁਕਰ ਐ ਰੱਬਾ ਤੇਰਾ। ਨਹੀਂ ਇਸ ਰੱਬ ਦੇ ਜੀਅ ਨੇ ਆਪ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਘਰੂਟ ਮਾਰਨੇ ਹੀ ਸੀ, ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਜਨਤਾ ਨੇ ਵੀ ਹੱਥ ਸੇਕ ਲੈਣੇ ਸਨ। ਸ਼ੁਕਰ ਹੈ ਹੁਣ ਕਾਲਜਾ ਤੱਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁਲਾਹ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕੰਨੀਂ ਹੱਥ ਲਾਏ ਕਿ ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਭੇਦ ਭਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸਣੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਿੱਧੀ ਹੀ ਅਗਲੇ ਦੇ ਮੱਥੇ ਮਾਰਿਆ ਕਰਾਂਗੇ, ਭਾਈ ਥੋਡੀ ਨੂੰਹ-ਧੀ ਨੂੰ ਜੁਆਕ-ਜੱਲਾ ਹੋਣ ਆਲੈ!
ਅਸੀਂ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਚੋਲੇ ਬਣਨ ਲਈ ਦਿਲ ਕੱਢਿਆ। ਆਪਣੇ ਖੰਭ ਪਰਖੇ ਕਿ ਭਾਰ ਤੋਲਣ ਜੋਗੇ ਹਨ ਵੀ ਕਿ ਨਹੀਂ? ਪਹਿਲੀ ਵਿਚੋਲਗਿਰੀ ਦੀ ਛਾਪ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਲਾਲਚੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਲਾਲਚ ਕਰਕੇ ਤਾਂ ਸ਼ੇਰ ਕੜੱਕੇ ਵਿਚ ਜਾ ਫ਼ਸਦੈ, ਅਸੀਂ ਵਿਚਾਰੇ ਕੀਹਦੇ ਪਾਣੀਹਾਰ? ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਵਿਚੋਲਾ ਬਣਨ ਦਾ ਪ੍ਰਪੱਕ ਨਿਹਚਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਸਾਡੀ ਮਾੜੀ ਕਿਸਮਤ, ਮੁੰਡਾ ਅੱਗੋਂ ਕਾਮਰੇਡ! ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਲੱਤ ਈ ਨਾ ਲਾਵੇ, ਅਖੇ ਥੋਡੀ ਸੋਚ ਪਿਛਾਂਹ-ਖਿੱਚੂ ਐ। ਘਰਦਿਆਂ ਨੇ ਜਾਭਾਂ ਦਾ ਭੇੜ੍ਹ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਜਾ ਕੇ ਕਿਤੇ ਤੋਕੜ ਮੱਝ ਵਾਂਗ ਕਿੱਲੇ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹਿਆ। ਫੇਰ ਹੋਰ ਗੱਲ ਦਾ ਰੇੜਕਾ ਪਾ ਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ, ਮੈਨੂੰ ਕੁੜੀ ਉਚੇ ਖਿਆਲਾਂ ਦੀ, ਉਸਾਰੂ-ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਲੀ ਚਾਹੀਦੀ ਐ। ਕਾਮਰੇਡ ਦਾ ਬਾਪੂ ਖਿਝ ਗਿਆ, ਤੈਨੂੰ ਚੀਨ ਆਲੇ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਕੁੜੀ ਨਾ ਲਿਆ ਦੀਏ? ਮੁੰਡਾ ਹੱਸ ਪਿਆ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਅੱਧੀ ਸਹਿਮਤੀ ਮਿਲ ਗਈ। ਸਹੁਰੇ ਵੀ ਰਾਜੀ ਅਤੇ ਪੇਕੇ ਵੀ ਬਾਗੋਬਾਗ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਨਿਰਾਸ਼! ਕਾਮਰੇਡ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਾਹਦਾ? ਨਾ ਜੰਨ ਗਈ, ਨਾ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ! ਨਾ ਕੋਈ ਦਾਰੂ-ਦੱਪਾ, ਨਾ ਪਾਰਟੀ! ਪਤੰਦਰ 'ਕੱਲਾ ਈ ਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਕੁੜੀ ਲੱਦ ਕੇ ਘਰੇ ਲੈ ਆਇਆ। ਅਖੇ ਫ਼ੋਕੇ ਖਰਚੇ ਅਸੀਂ ਨ੍ਹੀ ਕਰਨੇ। ਅਖੇ ਦੁਨੀਆਂ ਫ਼ੋਕੀਆਂ ਸ਼ੋਹਰਤਾਂ ਕਰਕੇ ਕਰਜ਼ਾਈ ਹੋਈ ਜਾ ਰਹੀ ਐ। ਲੋਟੂ-ਟੋਲਾ ਥੋਨੂੰ ਲੁੱਟ ਰਿਹੈ। ਫਿੱ੍ਹਟੇ ਮੂੰਹ! ਇਹ ਵੀ ਕੋਈ ਵਿਆਹ ਐ? ਜਦੋਂ ਕਾਮਰੇਡ ਨੇ ਹੀ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸੀ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਵਿਚੋਲਗਿਰੀ ਦੀ ਛਾਪ ਢੱਠੇ-ਖੂਹ 'ਚੋਂ ਮਿਲਣੀ ਸੀ? ਨੰਗਾਂ ਦੇ ਨੰਗ ਪ੍ਰਾਹੁਣੇਂ! ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਾਏ, ਕੱਟਿਆਂ ਦਾ ਵਪਾਰ ਕਰਨਾ ਮਨਜ਼ੂਰ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਕਾਮਰੇਡ ਦਾ ਵਿਚੋਲਾ ਨ੍ਹੀ ਬਣਨਾ! ਜਿਹੜੇ ਵਿਚੋਲੇ ਨੂੰ ਛਾਪ ਨ੍ਹੀ ਪਾ ਸਕਦੇ, ਇਹ ਕਾਮਰੇਡੀ ਸੁਆਹ ਦੀ ਐ? ਅਸੀਂ ਮੁੰਦਰੀ ਦੇ ਲਾਲਚ ਨੂੰ ਵਾਧੂ ਗਿੱਟੇ ਕਢਵਾਉਂਦੇ ਰਹਿ ਗਏ। ਸਾਡੀ ਤਾਂ ਕਾਮਰੇਡ ਬਾਤ ਨ੍ਹੀ ਪੁੱਛਦਾ, ਆਪਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਨੂੰ 'ਜੀਤੀ-ਜੀਤੀ' ਕਰਦੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਸੁੱਕਦੈ! ਕਿੰਨੇ ਨਾਸ਼ੁਕਰੇ ਬੰਦੇ ਐ!
ਦੂਜੀ ਵਿਚੋਲਗੀ ਦਾ ਕੌੜਾ ਤਜ਼ਰਬਾ ਹੋਇਆ। ਸੋਚਿਆ ਜਿਹੜਾ ਇਹ ਘਾਟਾ ਪਿਐ, ਅਗਲੇ ਘਰ ਤੋਂ ਪੂਰਾ ਕਰਾਂਗੇ! ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਛਾਪ, ਮੁੰਡੇ ਆਲਿਆਂ ਕੋਲੋਂ ਵੀ ਛਾਪ! ਘਾਟੇ-ਵਾਧੇ ਬਰਾਬਰ! ਘਾਟੇ ਵਾਧੇ ਵਪਾਰ 'ਚ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਐ! ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਉਪਰ 'ਵਿਚੋਲੇ' ਦਾ ਲੇਬਲ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ, ਇੰਜਨੀਅਰ ਜਾਂ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਐ, ਸਾਨੂੰ ਵਿਚੋਲੇ ਵਾਲੀ 'ਉਪਾਧੀ' ਮਿਲ ਗਈ ਸੀ। ਸਾਡੀ ਰੱਬ ਨੇ ਫੇਰ ਸੁਣ ਲਈ। ਸੁਣੀ ਕੀ? ਲਹਿਰਾਂ ਬਹਿਰਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ! ਇਕ 'ਮੁੰਡਾ' ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਮਰ 50 ਸਾਲ। ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਣ ਨੂੰ ਤਾਂਘਦਾ ਸੀ। ਨਾਲੇ 50 ਸਾਲ ਕੀ ਉਮਰ ਹੁੰਦੀ ਐ? ਵਾਲ ਕਾਲੇ, ਦਾਹੜ੍ਹੀ ਘਰੜ੍ਹੀ ਹੋਈ, ਉਹ ਤਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੀ ਪੱਚੀਆਂ ਕੁ ਦਾ ਐ! ਨਾਲੇ ਮਰਦ ਤੇ ਘੋੜਾ ਵੀ ਕਦੇ ਬੁੱਢੇ ਹੋਏ ਐ? ਖ਼ੁਰਾਕਾਂ ਮਿਲੀ ਜਾਣ ਸਹੀ! ਸਾਨੂੰ 'ਕਾਮਰੇਡ ਐਂਡ ਜੀਤੀ ਕੰਪਨੀ' 'ਚੋਂ ਪਿਆ ਘਾਟਾ ਇੱਧਰੋਂ ਪੂਰਾ ਹੁੰਦਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਕੈਨੇਡੀਅਨ 'ਲਾੜੇ' ਨੂੰ ਉਚੇਚ ਕਰਕੇ ਜਾ ਮਿਲੇ। ਉਹ 'ਮੁੰਡਾ-ਖੁੰਡਾ' ਦਿਸਣ ਲਈ ਗਰੀਸ ਜਿਹੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਾਲ ਚੋਪੜੀ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਉਠ ਕੇ ਬੜੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਿਲਿਆ, ਮੜਕ ਭੋਰਾ ਵੀ ਨਾ! ਵਿਚੋਲੇ ਵਾਲਾ 'ਲੇਬਲ' ਸਾਨੂੰ ਰਾਸ ਆਇਆ, ਉਸ ਨੇ ਜਾਨੀ-ਵਾਕਰ ਦੀ ਬੋਤਲ ਸੱਪ ਵਾਂਗ ਕੱਢ ਕੇ ਸਾਡੇ ਮੂਹਰੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ। ਬੜਾ ਦਿਲ ਦਰਿਆ ਬੰਦਾ। ਸੂਮ ਕਾਮਰੇਡ ਨਾਲੋਂ ਲੱਖ ਦਰਜੇ ਚੰਗਾ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਭੁੱਲ-ਭੁੱਲੇਖੇ ਕਾਮਰੇਡ ਦੇ ਘਰੇ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਘਰਵਾਲੀ ਨੂੰ ਮਲਵੀਂ ਜਿਹੀ ਜੀਭ ਨਾਲ ਆਖਣਾ, "ਜੀਤੀ! ਸਾਥੀ ਅੱਧਾ ਕੁ ਕੱਪ ਚਾਹ ਬਣਾ ਲਵੋ!" ਬਈ ਪੁੱਛਣਾ ਹੋਵੇ, ਪੂਰਾ ਕੱਪ ਬਣਾਉਂਦੀ ਜੀਤੀ ਦੇ ਖੁਰਕ ਪੈਂਦੀ ਐ? ਨੀਤ ਦੇ ਨਿਰੇ ਨੰਗ! ਜਿਹੋ ਜੀ ਨੰਦੋ ਬਾਹਮਣੀਂ, ਉਹੋ ਜਿਆ ਘੁੱਦੂ ਜੇਠ। ਜਿਹੋ ਜਿਹਾ ਮੱਖੀ ਚੂਸ ਕਾਮਰੇਡ, ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਟਿੱਡੀਆਂ ਬੁਸ਼ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਉਸ ਦੀ ਖਲਪਾੜ ਜਿਹੀ ਜੀਤੀ! 'ਉਸਾਰੂ-ਵਿਚਾਰਾਂ' ਵਾਲੀ!
ਖ਼ੈਰ! ਸਾਡੀ ਜੱਦੋਜਹਿਦ ਰੰਗ ਲਿਆਈ। ਕੈਨੇਡੀਅਨ 'ਲਾੜੇ' ਦਾ ਪੱਕ-ਠੱਕ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਕੁੜੀ ਦੀ ਉਮਰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਲਾੜੇ ਤੋਂ ਤੀਹ ਸਾਲ ਛੋਟੀ ਸੀ? ਮੁੰਡਾ ਤਾਂ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੀ ਨਾ! ਨਾਲੇ 25-30 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਹੁੰਦੈ? ਕੁੜੀ ਦੇ ਮਾਂ-ਪਿਉ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਪੈਰ ਧੋ-ਧੋ ਕੇ ਪੀਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਸੀ, ਸਾਡੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ 'ਬਾਹਰਲਾ' ਮੁੰਡਾ ਲੱਭ ਕੇ ਦਿੱਤੈ! ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਲਾੜਾ ਸਾਡੀ ਹਰ ਰੋਜ ਵਿਸਕੀ ਅਤੇ ਕੁੱਕੜ-ਬਟੇਰੇ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਜੱਫ਼ੀਆਂ ਪਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਾਮਰੇਡ ਨਾਲ ਕਰਕੇ ਦੇਖਣਾ ਤਾਂ ਸਾਥੋਂ ਕਾਮਰੇਡ ਨੂੰ ਸੌ-ਸੌ ਗਾਲ੍ਹ ਨਿਕਲਣੀ! ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦੋ ਚਾਰ ਦਿਨ ਦੰਦ-ਕਥਾ ਕੀਤੀ। ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਏ। ਪਤਾ ਨ੍ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਬੁਰੀ ਬਾਣ ਐਂ? ਕਿਸੇ ਦੀ ਕੁੜੀ ਕਿਸੇ ਦਾ ਮੁੰਡਾ, ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੀ ਸੂਲ ਹੁੰਦੈ? ਸਾਡੇ ਹਿੱਸੇ ਇਕ ਨਹੀਂ, ਦੋ ਛਾਪਾਂ ਆ ਗਈਆਂ। ਘਾਟੇ ਪੂਰੇ ਹੋ ਗਏ! ਦੋ-ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਘੁੰਮਾ-ਫਿਰਾ ਕੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ 'ਮੁੰਡਾ' ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਮੰਗਵਾ ਲੈਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਕੇ ਕੈਨੇਡਾ ਨੂੰ ਜਹਾਜ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ਮੈਸੂਰੀ, ਸਿ਼ਮਲੇ ਤੇ ਹੋਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੱਥੇ-ਕਿੱਥੇ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਘੁਮਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਕਾਮਰੇਡ ਤਾਂ ਆਪਦੀ ਜੀਤੀ ਨੂੰ ਮੋਗੇ ਫਿ਼ਲਮ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾ ਸਕਿਆ। ਕਿੰਨਾਂ ਮੱਖੀ-ਚੂਸ ਐ ਸਾਲਾ ਕੁੱਤਿਆਂ ਦਾ!
ਹੁਣ ਤਿੰਨ ਮੁੰਦਰੀਆਂ ਸਾਡੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਕਾਲੇ ਨਾਗ਼ ਦੀ ਅੱਖ ਵਾਂਗੂੰ ਦਗ਼ਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ। ਸਾਡੀ ਸ਼ਾਮਤ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਆਈ ਜਦੋਂ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਲਾੜੇ ਨੇ ਜਾ ਕੇ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕਾਗਜ਼-ਪੱਤਰ ਨਾ ਭੇਜਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਜਾ ਕੇ ਤਾਂ ਫ਼ੋਨ-ਫ਼ਾਨ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਫਿਰ ਇਕ ਦਮ ਚੁੱਪ ਜਿਹਾ ਕਰ ਗਿਆ। ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਸਾਡੀ ਜਾਨ ਖਾਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਅਸੀਂ ਕਿਹੜਾ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸੀ? ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਮੁੰਡਾ ਕੈਨੇਡਾ ਰਹਿੰਦਾ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ? ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਕੰਜਰ ਦੇ ਨੇ ਕੋਈ ਪਤਾ-ਸੁਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਕੁੜੀ ਵੀ ਸਹੁਰੀ ਭੋਲੀ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਦੀ ਬੁੱਕਲ 'ਚ ਵੜ, ਲੋਰੀਆਂ ਲੈਂਦੀ, ਸਾਰਾ ਕੁਛ ਭੁੱਲ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਬਨੇਰੇ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੰਦਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਭੁੱਗਾ ਕੁੱਟੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹੱਥ ਪੈਰ ਮਾਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਡਰਦਿਆਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ 'ਤੇ ਡੇਰਾ ਲਾ ਲਿਆ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਜਹਾਜ ਆਇਆ ਕਰੇ, ਅਸੀਂ ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ 'ਲਾੜੇ' ਦਾ ਹੁਲੀਆ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਦੱਸ ਕੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕਰਿਆ ਕਰੀਏ।
ਆਖਰ ਸਾਡੇ ਸਿਰ ਵਿਚ ਇਕ ਹੋਰ ਭੜ੍ਹਾਕਾ ਫ਼ਟ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਕਿਸੇ ਨੇੜਲੇ ਜਾਣਕਾਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਲਾੜਾ ਜੀ ਤਾਂ ਸੁੱਖ ਨਾਲ 25 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹੇ-ਵਰੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਹੁਣੇ ਜਿਹੇ ਆਪਣੀ 23 ਸਾਲਾ ਲੜਕੀ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਜੀ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈਣ ਵਾਲਾ ਹੋ ਗਿਆ! ਰੱਬ ਅੱਗੇ ਹੱਥ ਜੋੜੇ, ਬਚਾ ਰੱਬਾ, ਤੇਰੇ ਅਣਜਾਣ ਬੱਚੇ ਹਾਂ! ਘਰੇ ਕਿਵੇਂ ਜਾਈਏ? ਕੁੜੀ ਵਾਲੇ ਸਾਨੂੰ ਛਿੱਲਣ ਲਈ ਰੈਂਗੜੇ ਚੁੱਕੀ ਫਿਰਦੇ ਸਨ। ਆਖਰ ਕਾਮਰੇਡ ਦੇ ਘਰੇ ਹੀ ਜਾ ਡੇਰੇ ਲਾਏ। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਖੋਟਾ ਸਿੱਕਾ ਵੀ ਕੰਮ ਆ ਜਾਂਦੈ। ਕਾਮਰੇਡ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੁੱਥੀਆਂ ਫ਼ਰੋਲਣ ਦੀ ਜਿ਼ੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ। ਕਹਿੰਦਾ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਬੜੇ ਸਾਥੀ ਵਸਦੇ ਨੇ, ਬੁੱਢੇ ਲਾੜੇ ਨੂੰ ਨਿਰਵਸਤਰ ਕਰਾਂਗੇ ਤੇ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੁਆਵਾਂਗੇ! ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਤੱਤੀਆਂ-ਠੰਢੀਆਂ ਸੁਣਾ ਗਿਆ, ਅਖੇ ਤੁਸੀਂ ਲੋਕ ਅੰਨ੍ਹੇ ਹੋ, ਕੁਛ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਅੱਗਾ ਪਿੱਛਾ ਨ੍ਹੀ ਦੇਖਦੇ। ਜੀਤੀ ਜੀ ਵੀ ਆਪਣੇ ਗੁੱਸੇ ਦਾ ਰੇਗਮਾਰ ਸਾਡੇ ਫ਼ੁੱਲ ਵਰਗੇ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਫੇਰ ਗਈ, ਅਖੇ ਕੁੜੀ ਦੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਬਰਬਾਦ ਕਰਨ ਦੇ ਸਰਾਸਰ ਤੁਸੀਂ ਜਿ਼ੰਮੇਵਾਰ ਹੋ! ਕੋਈ ਪੁੱਛੇ, ਬਈ ਸਹੁਰੀਏ ਖੁਰਚਣੀਏਂ ਜੀਏ, ਕੀ ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੜਿਆ ਹੁੰਦੈ? ਕੇਰਾਂ ਈ ਜੱਜ ਬਣਕੇ ਖੜ੍ਹਗੀ? ਪਰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਗਲਤੀ ਤੋਂ ਇਕ ਸਬਕ ਜ਼ਰੂਰ ਸਿੱਖਿਐ, ਕਿਸੇ 'ਬਾਹਰਲੇ' ਦੇ ਵਿਚੋਲੇ ਨਹੀਂ ਬਣਨਾ। ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਹੱਥ ਲਾਏ, ਅਜੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਹੱਡ ਬਚਾਉਣ 'ਤੇ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਾਂ!

-"ਬੰਤੇ ਨੇ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ...!" ਸਾਰੇ ਆਸਟਰੀਆ ਵਿਚ, ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿਚ ਇਹ ਗੱਲ ਧੂੰਏਂ ਵਾਂਗ ਫ਼ੈਲ ਗਈ। ਇਕ ਅਲੋਕਾਰ ਸੀ! ਆਚੰਭਾ ਸੀ! ਵਿਆਹ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਜੱਗ ਹੀ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਪਰ ਬੰਤੇ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕੁਝ ਅਨੋਖਾ ਹੀ ਸੀ। ਇਹ ਵਿਆਹ ਬੰਤੇ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ, ਬਾਹਟ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਕੁੜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਗਏ ਤਾਂ ਬੰਤੇ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਘਰਵਾਲੀ ਇੰਡੀਆ ਵਿਚ 'ਬਰੇਨ-ਟਿਊਮਰ' ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਗਈ। ਬੰਤਾ ਰੋਹੀ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਦਰੱਖਤ ਵਾਂਗ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਹਾਣੀ ਦੇ ਸਾਥ ਦੀ ਡੰਗੋਰੀ ਟੁੱਟ ਗਈ। ਬੁੱਢੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਇਕਲਾਪਾ ਘੁਣ ਵਾਂਗ ਚਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਉਹ ਰੋਹੀ-ਬੀਆਬਾਨ ਵਿਚ ਭਟਕੇ ਰਾਹੀ ਵਾਂਗ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਵਿਚ ਹੱਥ-ਪੈਰ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਮਾਨੁੱਖ ਨੇ ਸਾਰੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਇਕ ਪਲ ਇਕੱਲਿਆਂ ਨਾ ਕੱਟਿਆ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਇਕੱਲਾ ਕਿਵੇਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਬਸਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਅਤੇ ਆਸ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸਾਥੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਲੋੜੀਦਾ ਹੈ। ਬੰਤੇ ਨੇ ਸਾਥ ਲੱਭਣ ਲਈ ਹੱਥ-ਪੈਰ ਮਾਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਸਾਥ ਬਿਨਾ ਉਹ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਬਿਨ-ਬਰੇਕਾ ਇੰਜਣ ਹੋਇਆ ਫਿਰਦਾ ਸੀ। ਸਿਆਣੇ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਲੋੜ ਕਾਢ ਦੀ ਮਾਂ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਕਾਢਾਂ ਕੱਢਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਕੀਮਾਂ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਬੰਤੇ ਦੇ ਦੋ ਮੁੰਡੇ ਵਿਆਹੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਕੁੜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਉਹ ਹੁਣੇਂ-ਹੁਣੇਂ ਕਰ ਕੇ ਫ਼ਾਰਗ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਾਰਾ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਆਪਣੀ ਆਪਣੀ ਜਗਾਹ ਸੈੱਟ ਸੀ। ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਸੀ। ਖਾਂਦਾ ਪੀਂਦਾ ਸੀ। ਬੱਸ! ਜੇ ਦੁਖੀ ਸੀ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਬੰਤਾ! ਜਿਹੜਾ ਇਕੱਲਾ ਕੀੜਿਆਂ ਵਾਲੇ ਕੁੱਤੇ ਵਾਂਗ ਡਿੱਕ ਡੋਲੇ ਖਾਂਦਾ ਫਿਰਦਾ ਸੀ। ਕੋਈ ਬਾਂਹ ਫੜਨ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਬੰਤੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰਵਾਲੀ ਦੀ ਯਾਦ ਬਹੁਤੀ ਹੀ ਸਤਾਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ 'ਧਾਹ' ਮਾਰਨ ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰਦਾ। ਕੀਰਨੇ ਪਾਉਣ ਨੂੰ ਜੀਅ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਰੀ ਹੋਈ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਮਿਹਣੇ ਮਾਰਦਾ:
-"ਤੁਰ ਗਈ ਡੋਬਾ ਦੇ ਕੇ ਕਰਮਾਂ ਆਲੀਏ! ਕੁਛ ਨ੍ਹੀ ਜੱਗ 'ਤੇ ਜਿਉਣਾ ਤੇਰੇ ਬਿਨਾ!" ਤੇ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਉਹ ਰੱਬ ਨੂੰ ਤਾਹਨਾ ਮਾਰਦਾ, "ਕੀ ਥੁੜਿਆ ਪਿਐ ਉਏ ਰੱਬਾ ਮੇਰੇ ਬਿਨਾ ਇਸ ਜੱਗ 'ਤੇ? ਗੁਰਦੇਵ ਕੁਰ ਦੇ ਨਾਲ ਈ ਮੈਨੂੰ ਚੱਕ ਲੈਂਦਾ!" ਉਸ ਦੇ ਲਹੂ-ਲੁਹਾਣ ਦਿਲ 'ਚੋਂ ਤਰ੍ਹਾਂ-ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੂਕਾਂ ਵੈਣ ਪਾਉਂਦੀਆਂ। ਜਿ਼ਹਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰੇਤ ਨੱਚਦੇ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ। ਦਿਲ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ-ਘਾਟ ਵਾਂਗ ਸੁੰਨਾਂ ਜਾਪਦਾ। ਪਰ ਉਹ ਸੀਨੇ ਦਾ ਫ਼ੱਟ ਘੁੱਟੀ ਕਸੀਸ ਵੱਟੀ ਤੁਰਿਆ ਫਿਰਦਾ ਸੀ। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਤਿਆਗ ਕੇ ਸਾਧ ਬਣਨ ਨੂੰ ਕਰਦਾ। ਪਰ ਬੰਤਾ ਸਿਆਂ! ਇਹ ਕੂੜ-ਕਪਟ ਤਾਂ ਸਾਧ ਬਣ ਕੇ ਵੀ ਤਿਆਗੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣੇ! ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੱਤ ਦਿੰਦਾ। ਪਾਖੰਡੀ ਸਾਧ ਉਹ ਬਣਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ।
ਬੰਤਾ ਦਿਲ ਦਾ ਬੜਾ ਹੀ ਸਾਧੂ ਬੰਦਾ ਸੀ। ਜਿਹੜੇ ਵੀ ਨੇਕ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੱਥ ਪਾਉਣਾ, ਸੱਚੇ ਅਤੇ ਈਮਾਨਦਾਰ ਮਨ ਨਾਲ ਪਾਉਣਾ। ਅਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦੀ ਲੜੀ ਹੀ ਨਾ ਫੜਦਾ। ਜਿਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੱਥ ਪਾ ਲਿਆ, ਫਿਰ ਕੁੱਲੀ 'ਚ ਚਾਹੇ ਕੱਖ ਨਾ ਰਹੇ, ਪੂਰਾ ਕਰਕੇ ਹੱਟਦਾ ਸੀ।
ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਬੰਤਾ ਵਿਸਕੀ ਦੀ ਬੋਤਲ ਬੈਗ ਵਿਚ ਪਾ ਜਲੰਧਰ ਨੂੰ ਬੱਸ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਜਲੰਧਰ ਉਸ ਦੇ ਮਾਮੇਂ ਦਾ ਸਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਲੜਕਾ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਚੰਗਾ ਪੜ੍ਹਿਆ-ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਲ ਵਾਲਾ ਇਨਸਾਨ ਸੀ। ਉਹ ਇਸ ਤੰਗ-ਦਿਲ ਸਮਾਜ 'ਚੋਂ ਦੋ ਪੈਰ ਅੱਗੇ ਹੀ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਇਕ ਥਾਂ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹਿਣਾ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕੋਠੀ ਦੇ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਟੰਗੇ ਛਿੱਤਰ ਵਰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ, ਜਿਹੜਾ ਹਰ ਬੁਰੀ ਨਜ਼ਰ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਦੂਰੋਂ ਹੀ ਫਿ਼ਟਕਾਰਦਾ ਸੀ, ਜਾਂ ਫਿਰ ਫਿ਼ਟਕਾਰਨ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਦਾਅਵਾ ਹੀ ਕਰਦਾ ਸੀ।
-"ਆ ਬਈ ਵੱਡੇ ਭਾਈ-ਹੋ ਗਿਆ ਤੇਰਾ ਵੀ ਮੂੰਹ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਝੁੱਗੀ ਵੱਲੀਂ?" ਉਸ ਨੇ ਟਕੋਰ ਕੀਤੀ।
-"ਮੇਰੇ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਦਾ ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਈ ਐ ਦੀਪ!" ਬੰਤਾ ਜਿਵੇਂ ਛਿਪਦੀ ਵੱਲੋਂ ਬੋਲਿਆ ਸੀ।
-"ਚੱਲ ਬਾਈ-ਘਰੇ ਚੱਲਦੇ ਐਂ!"
ਸ਼ਾਮ ਹੋਈ ਤੋਂ ਉਹ ਘਰੇ ਆ ਗਏ। ਸਰਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਦੀਪ ਦੇ ਘਰਵਾਲੀ ਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਬੰਤੇ ਦਾ ਦਿਲੋਂ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਪ੍ਰੀਤ ਵੀ ਦੀਪ ਵਾਂਗ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਪੜ੍ਹੀ-ਲਿਖੀ ਕੁੜੀ ਸੀ। ਉਹ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਲੈਕਚਰਾਰ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ।
-"ਬਾਈ ਜੀ ਕੀ ਪੀਓਂਗੇ?" ਪ੍ਰੀਤ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਬਣੀ ਖੜ੍ਹੀ ਸੀ। ਦੀਪ ਦੀ ਰੀਸ ਨਾਲ ਬੰਤੇ ਨੂੰ ਉਹ 'ਬਾਈ ਜੀ' ਹੀ ਆਖਦੀ।
-"ਪੀਣ ਦਾ ਸਮਾਨ ਤਾਂ ਪ੍ਰੀਤ ਮੇਰੇ ਕੋਲੇ ਹੈਗੈ-ਤੂੰ ਸਾਨੂੰ ਦੋ ਗਿਲਾਸ ਤੇ ਪਾਣੀ ਲਿਆਦੇ।" ਬੰਤੇ ਨੇ ਬੈਗ ਵਿਚੋਂ ਬੋਤਲ ਮਦਾਰੀ ਦੇ ਕਬੂਤਰ ਵਾਂਗ ਕੱਢ ਲਈ।
-"ਬਾਈ! ਤੂੰ ਬੋਤਲ ਬਿਗਾਨਿਆਂ ਵਾਂਗੂੰ ਨਾਲ ਈ ਚੱਕੀ ਫਿਰਦੈਂ? ਆਪਣੇ ਘਰੇ ਕਿਤੇ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਘਾਟੈ? ਤੂੰ ਬਿਗਾਨਿਆਂ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਾ ਕਰਿਆ ਕਰ!" ਦੀਪ ਨੇ ਗਿ਼ਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਬੰਤਾ ਨਿਰੁੱਤਰ ਹੋ ਗਿਆ।
-"ਨਹੀਂ, ਘਰੇ ਵਾਧੂ ਜੀ ਪਈ ਸੀ-ਬੱਸ ਐਵੇਂ ਕਮਲਪੁਣੇਂ 'ਚ ਈ ਨਾਲ ਚੁੱਕ ਲਿਆਇਆ।" ਬੰਤੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਔੜੀ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਗਲਤੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਸੀ।
-"ਇਹਨੂੰ ਫਿਰ ਤੂੰ ਰੱਖ ਬੈਗ 'ਚ ਈ-ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਥਰੀ ਐੱਕਸ ਰੰਮ ਦਾ ਸੁਆਦ ਦਿਖਾਉਨੈਂ-ਇਕ ਦੋਸਤ ਮਿਲਟਰੀ 'ਚ ਐ-ਆਉਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਪੰਜ ਸੱਤ ਬੋਤਲਾਂ ਲੈ ਆਉਂਦੈ-ਮੈਂ ਆਮ ਤਾਂ ਪੀਂਦਾ ਨ੍ਹੀ-ਬੱਸ ਕਦੇ ਕਦੇ ਸ਼ੁਗਲ ਕਰ ਲਈਦੈ-ਤੇਰੀ ਨਿੱਕੀ ਭਰਜਾਈ ਨੂੰ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢਣ ਵਾਸਤੇ।" ਦੀਪ ਨਾਲ ਬੰਤਾ ਵੀ ਹੱਸ ਪਿਆ।
ਪ੍ਰੀਤ ਦੋ ਗਿਲਾਸ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਲੈ ਆਈ।
-"ਅੰਦਰੋਂ ਰੰਮ ਦੀ ਬੋਤਲ ਲਿਆ ਕੱਢ ਕੇ-ਬਾਈ ਦਾ ਅੱਜ ਪਾਅਲਾ ਲਾਹੀਏ-ਨਾਲੇ ਨਾਲ ਖਾਣ ਪੀਣ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਛ ਲਈ ਆਈਂ-ਸੁੱਕੀ ਪੀ ਕੇ ਤਾਂ ਸਹੁਰੇ ਦੀਏ ਕੁਰਕੀ ਹੋਜੂ!"
-"ਦੇਖ ਲਓ ਬਾਈ ਜੀ! ਪੀਤੀ ਅਜੇ ਹੈਨ੍ਹੀ-ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ।" ਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਸਿ਼ਕਵਾ ਕੀਤਾ।
-"ਨਾ ਬਈ! ਇਉਂ ਕਮਲ ਨਾ ਮਾਰ!"
ਪ੍ਰੀਤ ਬੋਤਲ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀ ਟੇਬਲ 'ਤੇ ਰੱਖ ਗਈ।
-"ਬਾਈ ਤੈਨੂੰ ਤਾਂ ਐਨਾ ਉਦਾਸ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇਖਿਆ? ਤੂੰ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਕੰਧ ਵਾਂਗੂੰ ਊਂਈਂ ਡਿੱਗਦਾ ਜਾਨੈਂ?" ਉਹ ਦੋ-ਦੋ ਪੈੱਗ ਲਾ ਕੇ ਵਾਹਵਾ ਸਰੂਰ ਵਿਚ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਪ੍ਰੀਤ ਵੀ ਆਪਣੇ ਲਈ ਚਾਹ ਬਣਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਆ ਬੈਠੀ ਸੀ।
-"ਉਏ ਦੀਪਿਆ! ਨਿੱਕੇ ਭਾਈ! ਕੋਈ ਹੱਜ ਨ੍ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੁਣ ਜਿਉਣ ਦਾ! ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਭੌਰ ਤਾਂ ਹੁਣ ਉੱਡਜੂੰ-ਉੱਡਜੂੰ ਕਰਦੈ!" ਬੰਤੇ ਨੇ ਹਮਦਰਦਾਂ ਅੱਗੇ ਸੱਚੀਂ ਹੀ ਧਾਹ ਮਾਰੀ। ਸਿਰ ਫੇਰਿਆ। ਦਿਲ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਨੂੰ ਰੁਮਾਲ ਵਿਚ ਬੋਚ ਲਿਆ।
ਦੀਪ ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਤ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਗਏ। ਬੰਤੇ ਦੇ ਰੋਣ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੋਮਲ ਦਿਲਾਂ 'ਤੇ ਸੱਟ ਮਾਰੀ ਸੀ। ਜਜ਼ਬਾਤ ਪਿਘਲਾ ਛੱਡੇ ਸਨ।
-"ਬਾਈ ਜੀ! ਤੁਸੀਂ ਕੋਈ ਜੀਵਨ ਸਾਥਣ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਲੈਂਦੇ? ਵੀਹ ਲੋੜਵੰਦ ਮਿਲ ਜਾਣਗੀਆਂ!" ਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਕਿਹਾ।
-"ਪ੍ਰੀਤ ਦੁਨੀਆਂ ਹੱਸੂ! ਮੈਂ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਡਰਦੈਂ!" ਉਸ ਨੇ ਨੱਕ ਸੁਣਕਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
-"ਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਹੁਣ ਨ੍ਹੀ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਰੋਂਦੀ? ਹੱਸਦੀ ਐ, ਹੱਸੀ ਜਾਵੇ! ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਕਰਨੀ ਛੱਡੋ-ਜੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਕਰਕੇ ਚੱਲੋਂਗੇ-ਜਿੰਦਗੀ ਬਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ।" ਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਤਸਵੀਰ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪਾਸਾ ਦਿਖਾਇਆ।
-"ਦੁਨੀਆਂ ਤਾਂ ਬਾਈ ਜੀ ਕੁਛ ਨਾ ਕੁਛ ਕਹੀ ਜਾਂਦੀ ਐ-ਜਿਹੜਾ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਤੁਰਦੈ-ਉਹ ਜਹਾਨ ਦਾ ਬੇਵਕੂਫ਼ ਐ-ਹਾਥੀ ਤੁਰਿਆ ਜਾਂਦੈ ਤੇ ਕੁੱਤੇ ਭੌਂਕਦੇ ਈ ਰਹਿੰਦੇ ਐ!" ਦੀਪ ਬੋਲਿਆ।
-"ਤੁਹਾਡਾ ਖੁਦ ਦਾ ਦਿਲ ਹੌਂਸਲਾ ਨ੍ਹੀ ਕਰਦਾ-ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮੱਦਦ ਕਰਦੇ ਐਂ।" ਪ੍ਰੀਤ ਡੁੱਬਦੇ ਬੰਤੇ ਲਈ ਤਿਣਕਾ ਸਹਾਰਾ ਬਣੀ ਖੜ੍ਹੀ ਸੀ। ਬੰਤੇ ਦਾ ਦਿਲ ਕੀਤਾ ਪ੍ਰੀਤ ਦੇ ਪੈਰ ਚੁੰਮ ਲਵੇ। ਉਹ ਪ੍ਰੀਤ ਦੇ ਦਿਲ ਅੰਦਰਲੇ ਰੱਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਣ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਵੱਲ ਟਿਕਟਿਕੀ ਲਾ ਕੇ ਵੇਖੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
-"ਜੁਆਨ ਧੀਆਂ-ਪੁੱਤ ਕੀ ਸੋਚਣਗੇ?" ਬੰਤੇ ਅੱਗੇ ਇਕ ਪਰਬਤ ਜਿੱਡੀ ਮੁਸੀਬਤ ਆ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਈ।
-"ਬਾਈ! ਜੁਆਕ ਤੇਰੇ ਯੂਰਪ ਵਿਚ ਜੰਮੇ ਤੇ ਉਥੇ ਈ ਪਲੇ ਐ-ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਨਹੀਂ ਬਈ ਜੁਆਕ ਤੇਰੀ ਖਿ਼ਲਾਫ਼ੀਅਤ ਕਰਨਗੇ? ਇੱਕੀਵੀਂ ਸਦੀ ਆ ਗਈ-ਤੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਪਹਿਲੇ ਕੋਹਲੂ ਗੇੜਿਆਂ ਵਿਚ ਪਿਆ ਫਿਰਦੈਂ?"
-"ਸਦੀ ਚਾਹੇ 'ਕੱਤੀਵੀਂ ਆਜੇ ਦੀਪ! ਪਰ ਸਾਡੀ ਘੀਸੀ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ ਨ੍ਹੀ ਜਾਣੀਂ-ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ਼ ਸਾਡੇ ਦਿਲਾਂ 'ਤੇ ਸੀਮਿੰਟ ਵਾਂਗੂੰ ਪਲੱਸਤਰ ਹੋਏ ਪਏ ਐ-ਇਹ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਪਰਲੋਂ ਨਾਲ ਈ ਟੁੱਟਣਗੇ!" ਬੰਤੇ ਨੇ ਬੋਤਲ ਦਾ ਗਲ ਮਰੋੜਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
-"ਤੇ ਪਰਲੋਂ ਲਿਆਊ ਕੌਣ-ਬਾਬਾ ਬਖਤੌਰਾ? ਤੇਰਾ ਬਾਈ ਐਥੇ ਈ ਸਾਰਾ ਓਹੜ੍ਹ ਪੋਹੜ੍ਹ ਕਰ ਦਿਆਂਗੇ-ਪਿੰਡ ਜਮਾਂ ਨਾ ਜਾਈਂ-ਚੁੱਪ ਚਾਪ ਅਗਲੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਸਟਰੀਆ ਵੱਜੀਂ-ਕੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸੁਪਨਾ ਆਉਂਦੈ?"
-"ਜਿੰਨਾਂ ਚਿਰ ਅਗਲੀ ਦਾ ਵੀਜ਼ਾ ਨ੍ਹੀ ਲੱਗਦਾ-ਐਥੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲੇ ਰਹਿਓ!" ਪ੍ਰੀਤ ਬੋਲੀ।
-"ਪਰ ਪ੍ਰੀਤ! ਉਥੇ ਆਸਟਰੀਆ 'ਚ ਵੀ ਬਥੇਰ੍ਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੈਠੇ ਐ-ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਮੂੰਹ ਦਿਖਾਊਂ?" ਬੰਤਾ ਅੰਦਰੋਂ ਰੇਤ ਵਾਂਗ ਕਿਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਧਰਵਾਸ ਨਹੀਂ ਫੜਦਾ ਸੀ।
-"ਬਾਈ ਜੀ! ਜੇ ਆਪਣੇ ਲੋਕ ਯੂਰਪ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਵੀ ਐਨੇ ਨੈਰੋ-ਮਾਂਈਡਿਡ ਐ-ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਤਾਂ ਅਫ਼ਸੋਸ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦੈ!"
-"ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਹੈ ਨਾ ਬਾਈ ਜੀ! ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਤਿਆਗ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਜੀਵੋ-ਤੁਰਦੀ ਦਾ ਨਾਂ ਗੱਡੀ ਐ ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਦਾ ਨਾਂ ਕਬਾੜ-ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੈਠਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਨ੍ਹੀ ਰੇੜ੍ਹੇ ਪਾਉਣਾ!" ਪ੍ਰੀਤ ਅਥਾਹ ਹੌਂਸਲੇ ਦਾ ਫ਼ਾਨਾ ਠੋਕੀ ਤੁਰੀ ਆ ਰਹੀ ਸੀ।
ਬੰਤਾ ਜੱਕੋ-ਤੱਕੀ ਜਿਹੀ ਵਿਚ ਚੁੱਪ ਸੀ। ਉਹ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਕਸੂਤਾ ਜਿਹਾ ਫ਼ਸਿਆ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਪਰ ਨਸ਼ੇ ਕਾਰਨ ਹੁਣ ਉਤਨਾ ਗੰਭੀਰ ਨਹੀਂ ਸੀ।
-"ਤੁਸੀਂ ਇਉਂ ਕਰੋ-!" ਪ੍ਰੀਤ, ਦੀਪ ਵੱਲ ਹੁੰਦੀ ਹੋਈ ਬੋਲੀ।
-"ਬੋਲ-?"
-"ਤੁਸੀਂ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਈ ਆਪਣੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਬਾਈ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦੇ ਦਿਓ-ਬਾਕੀ ਗੱਲ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਛੱਡੋ!"
-"ਠੀਕ ਐ।"
ਰੋਟੀ ਖਾ ਕੇ ਸਾਰੇ ਪੈ ਗਏ। ਦੀਪ ਅਤੇ ਬੰਤਾ ਇੱਕੋ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਤ ਅੰਦਰਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਕੋਲ ਪੈ ਗਈ ਸੀ। ਬੰਤਾ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਘੁਰਾੜ੍ਹੇ ਮਾਰਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਦੀਪ ਨੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ 'ਜੀਵਨ ਸਾਥਣ ਦੀ ਲੋੜ' ਦਾ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਐੱਡਰੈੱਸ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਸ ਤੋਂ ਜਿ਼ਆਦਾ ਪੱਤਰਾਂ ਦਾ ਤਾਂਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰਾਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਪ੍ਰੀਤ ਹੀ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।
ਕੋਈ ਬਾਂਝ ਔਰਤ ਵਿਆਹ ਕੇ ਛੱਡੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਦਾ ਨਿੱਤ ਦੇ ਸ਼ਰਾਬੀ ਪਤੀ ਨਾਲ ਤਲਾਕ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੋਈ ਦਾਜ ਦੇ ਲਾਲਚੀ ਸਹੁਰੇ ਮਿਲਣ ਕਾਰਨ ਘਰ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਦਾ ਪਤੀ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਵਿਚ ਅਣਿਆਈ ਮੌਤ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਦਾ ਪਤੀ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਦੀ ਭੇਂਟ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿਤਨੀਆਂ ਚਿੱਠੀਆਂ, ਉਤਨੇ ਹੀ ਭਾਂਤ-ਭਾਂਤ ਦੇ ਦੁੱਖੜੇ! ਪ੍ਰੀਤ ਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਕਿ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਹੀ ਦੁਖੀ ਸੀ। ਦੁਖੀ ਹੀ ਦੀ ਦੁਖੀ ਦਾਰੂ ਬਣਦਾ ਹੈ!
ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਔਰਤ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜਵਾਬੀ ਪੱਤਰ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ। ਅਗਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਪੁੱਜਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ।
ਸ਼ਨਿੱਚਰਵਾਰ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਹੀ 'ਨਾਂਹ-ਨਾਂਹ' ਕਰਦੇ ਬੰਤੇ ਦੇ ਕਲਫ਼ ਲਾ ਕੇ ਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਜੁਆਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਮੰਡੀ 'ਤੇ ਲਿਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੁੱਢੀ ਮੱਝ ਦੇ ਸਿੰਗ ਚੋਪੜਨ ਵਾਂਗ!
ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਦੀਪ ਘਰ ਆਇਆ ਤਾਂ ਬੰਤਾ 'ਮੋਰ' ਬਣਿਆਂ ਬੈਠਾ ਸੀ।
-"ਬੱਲੇ! ਵੱਡਾ ਭਾਈ ਤਾਂ ਪਛਾਣ 'ਚ ਈ ਨ੍ਹੀ ਆਉਂਦਾ!" ਉਹ ਇੰਜ ਗਿੜ-ਗਿੜ ਕਰਕੇ ਹੱਸਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਸੁਰਾਹੀ 'ਚੋਂ ਪਾਣੀ ਡੱਲ੍ਹਦੈ! ਬੰਤਾ ਸ਼ਰਮ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਵਿਚ ਗਰਕਣ ਵਾਲਾ ਹੋਇਆ ਬੈਠਾ ਸੀ।
-"ਮੈਂ ਤਾਂ ਬਥੇਰ੍ਹਾ ਵਰਜਿਆ-ਪਰ ਸਹੁਰੀ ਸਿੱਧਰੀ ਨੇ ਮੇਰੀ ਇਕ ਨ੍ਹੀ ਸੁਣੀ-ਲੈ ਕੇ ਗਰੀਸ ਜਿਆ-ਮਿੰਟ 'ਚ ਗੱਡੇ ਮਾਂਗੂੰ ਚੋਪੜਤਾ!" ਜੁਆਕਾਂ ਸਣੇਂ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਹੱਸ ਪਿਆ।
-"ਤੂੰ ਬੋਤਲ ਲਿਆ ਯਾਰ-ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਸਾਲੀ ਸੰਗ ਜੀ ਆਈ ਜਾਂਦੀ ਐ-ਕਮਲੇ ਹੋਈਏ ਘੁੱਟ ਲਾ ਕੇ।" ਬੰਤਾ ਬੋਲਿਆ।
-"ਤੂੰ ਪ੍ਰੀਤ ਤੋਂ ਈ ਮੰਗ ਲੈਣੀਂ ਸੀ-ਘਰੇ ਤਾਂ ਪਈ ਐ।"
-"ਮੈਂ ਤਾਂ ਮਿੱਤਰਾ ਡਰਦਾ ਰਿਹਾ ਬਈ ਕਿਤੇ ਮੇਰਾ ਰੰਗ ਗੋਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਮਾਰੀ ਸਫ਼ੈਦੀ ਕਰਨ ਆਲੀ ਕਲੀ ਨਾ ਪਿਆ ਦੇਵੇ।" ਹਾਸਾ ਫਿਰ ਉੱਚਾ ਉਠਿਆ।
-"ਅੱਜ ਜੁਆਕ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਅਖੇ ਤਾਇਆ ਜੀ ਡਰਾਇੰਗ ਰੂਮ 'ਚੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਸਮਾਨ ਬਾਹਰ ਸੁੱਟਣੈਂ-ਮੈਂ ਡਰਦਾ ਮਾਰਿਆ ਵਿਹੜੇ 'ਚ ਈ ਜਾ ਕੇ ਬਹਿ ਗਿਆ-ਬਈ ਕਿਤੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਨਾ ਪੁਰਾਣੇਂ ਸਮਾਨ ਸਮੇਤ ਬਾਹਰ ਮਾਰਨ!"
ਸਾਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਹੱਸਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖੀਆਂ ਦੁਖਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ। ਬੰਤਾ ਇਸ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਸਾਰੇ ਦੁੱਖ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਵਾਂ ਜਿਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਖ਼ੁਸ਼-ਗਵਾਰ ਮਾਹੌਲ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਵੈਸੇ ਵੀ ਤੰਦਰੁਸਤ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਰਾਤ ਨੂੰ ਬੋਤਲ ਖਾਲੀ ਕਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਰੋਟੀ ਖਾ ਲਈ।
-"ਸੱਚ ਦੱਸਿਓ ਬਈ ਬਾਈ ਜੀ ਕਿਹੋ ਜੇ ਲੱਗਦੇ ਐ?" ਪ੍ਰੀਤ ਦੀਪ ਵੱਲੋਂ ਥਾਪੀ ਦੀ ਆਸ ਲਾਈ ਬੈਠੀ ਸੀ।
-"ਮੈਂ ਕਹਿੰਨੈਂ ਜਮਾਂ ਈ ਕਲ੍ਹੈਹਰੀ ਮੋਰ ਲੱਗਦੈ!"
ਸਾਰੇ ਹੱਸ ਪਏ।
-"ਕਰ ਲਓ-ਕਰ ਲਓ ਟਿੱਚਰਾਂ ਨਿੱਕਿਓ! ਥੋਡੇ ਦਿਨ ਐਂ!" ਬੰਤੇ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਨਸ਼ਾ ਲਾਟ ਵਾਂਗ ਡੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ।
-"ਮੈਂ ਕਹਿੰਨੈਂ-ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਆਈ ਅਗਲੀ ਜਮਾਂ ਨ੍ਹੀ ਮੁੜਦੀ-ਤੱਕੜੀ ਮਾਂਗੂੰ ਨਾ ਤੋਲ ਲਿਆ ਅਗਲੀ ਨੇ-ਤਾਂ ਕਹਿਓ!"
ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਇੱਕ ਚਾਲੀ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਔਰਤ ਇਕ ਅੱਧਖੜ੍ਹ ਜਿਹੇ ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਆਈ। ਮੋਟੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਉਪਰ ਉਸ ਨੇ ਸੇਹਲੀਆਂ 'ਤਲਵਾਰ' ਬਣਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਗੱਦਰ ਔਰਤ ਹੱਡਾਂ ਦੀ ਮੋਟੀ ਅਤੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਿਚ ਪੂਰੀ 'ਚੰਟ' ਲੱਗਦੀ ਸੀ। ਥੱਲ-ਥੱਲ ਕਰਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਾਂਭਦੀ ਉਹ ਹਰ ਗੱਲ ਨਾਲ ਦੰਦੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਕੱਢਦੀ ਸੀ। ਚੌੜੇ ਚੁਗਾਠੇ ਵਾਲੀ ਇਸ ਔਰਤ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸ਼ੈਤਾਨ ਵਾਂਗ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਘੁਕੀ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਸਿਰ ਦੇ ਬੱਗੇ ਵਾਲ ਕਾਲੇ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰਤੱਖ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਹੰਢੀ-ਵਰਤੀ ਔਰਤ ਕੋਈ ਸਾਊ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਆਇਆ ਆਦਮੀ ਘੁੱਗੂ ਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਂ 'ਸੁਰੀਤਾ ਰਾਣੀ' ਦੱਸਿਆ ਸੀ। ਪ੍ਰੀਤ ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲੀਂ ਪਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਬੰਤਾ ਅਤੇ ਦੀਪ ਉੱਪਰ ਚੁਬਾਰੇ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਪੈੱਗ-ਸ਼ੈੱਗ ਮਾਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਸੰਗ ਲਾਹੁੰਣ ਲਈ।
-"ਇਹ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ?" ਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਉਸ ਬੰਦੇ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਸੁਰੀਤਾ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ।
-"ਇਹ ਮੇਰੇ ਮਾਮਾ ਜੀ ਦੇ ਲੜਕੇ ਹਨ।" ਉਸ ਨੇ ਸੰਖੇਪ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਜਦ ਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਸੁਰੀਤਾ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਰੋ ਪਈ।
-"ਮੇਰੇ ਪਤੀ ਹਾਈਕੋਰਟ ਵਿਚ ਵਕੀਲ ਸਨ-ਅਦਾਲਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦਿਆਂ ਅੱਤਿਵਾਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਮਾਰੇ ਗਏ-ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਦਮਾ ਨਾ ਸਹਾਰਦੇ ਹੋਏ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਵੀ ਹਾਰਟ ਅਟੈਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਚੱਲ ਵਸੇ-ਸਹੁਰਿਆਂ ਨੇ ਚੰਦਰੀ ਆਖ ਪੇਕੀਂ ਵਾੜ ਦਿੱਤੀ-ਇਕ ਰੰਡੀ ਭੈਣ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਘਰੇ ਬੈਠੀ ਹੈ-ਹੁਣ ਤਾਂ ਬਿਰਧ ਮਾਂ ਤੇ ਆਹ ਭਾਈ ਦੇ ਆਸਰੇ ਦਿਨ ਕਟੀ ਕਰਦੀ ਹਾਂ।" ਉਸ ਦੇ ਹਟਕੋਰ੍ਹੇ ਉੱਚੇ ਹੋ ਗਏ।
-"ਕੋਈ ਬੱਚਾ?" ਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਲੋਸਿਆ।
-"ਕੋਈ ਨਹੀਂ।" ਉਸ ਨੇ ਨੱਕ ਪੂੰਝਦਿਆਂ ਦੱਸਿਆ।
ਪ੍ਰੀਤ ਉਸ ਦੇ ਦਰਦ ਵਿਚ ਪਾਣੀ-ਪਾਣੀ ਹੋਈ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਬੰਤੇ ਦੀ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਕਹਿ ਸੁਣਾਈ। ਗੱਲ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਜਾਣ 'ਤੇ ਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਬੁਲਾ ਲਿਆ। ਚਾਹ-ਪਾਣੀ ਪੀਤਾ ਗਿਆ। ਦੇਖ-ਰੇਖ ਹੋ ਗਈ। ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੂੰਹ ਮਿੱਠਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਦੁਪਹਿਰੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਵਿਦਾ ਹੋ ਗਏ।
-"ਇਹ ਤਾਂ ਬਾਹਲਾ ਈ ਬੁੜ੍ਹਾ ਜਿਐ।" ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਸੁਰੀਤਾ ਤਾੜੀ ਮਾਰ ਕੇ ਹੱਸੀ।
-"ਤੂੰ ਟਿੰਢੀਆਂ ਲੈਣੀਐਂ? ਆਬਦਾ ਕੰਮ ਕੱਢ-ਪਰ ਇਕ ਗੱਲ ਐ! ਤੂੰ ਐਕਟਿੰਗ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣੀ ਕਰ ਲੈਨੀਂ ਐਂ।" ਨਾਲ ਆਇਆ ਬੰਦਾ ਹੱਸਿਆ, "ਐਸੀ ਐਕਟਿੰਗ ਕੀਤੀ-ਸਾਰੇ ਈ ਖੂੰਜੇ ਲਾਤੇ-ਬੁੜ੍ਹਾ ਤਾਂ ਤੇਰੀ ਮਾਲਸ਼ ਕਰਦਾ ਫਿਰਿਆ ਕਰੂ!"
ਅਸਲ ਵਿਚ ਸੁਰੀਤਾ ਕੋਈ ਵਿਧਵਾ ਔਰਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਿਉ ਦੀ ਛਤਰ ਛਾਇਆ ਸਿਰ 'ਤੇ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਕਾਲਜ ਸਮੇਂ ਹੀ ਪਹਿਲਾਂ ਬੱਸਾਂ ਦੇ ਡਰਾਈਵਰਾਂ-ਕੰਡਕਟਰਾਂ ਦੇ ਢਹੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਖੇਹ ਖਾਂਦੀ ਰਹੀ। ਫਿਰ ਜਦ ਇਕ ਦਿਨ ਪੁਲਸ ਨੇ ਰੰਗੇ ਹੱਥੀਂ ਫੜ ਲਈ ਤਾਂ ਠਾਣੇਂ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ 'ਲਾਦੂ' ਕੱਢ ਲਈ। ਬਦਮਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਗੜੀ ਔਰਤ ਨੇ ਰਲ ਕੇ ਵੇਸਵਾਪੁਣਾ ਅਪਣਾ ਲਿਆ। ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਹੋਟਲਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਉਹ ਸਾਰੀ-ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਚੰਗੇ ਅਮੀਰ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ 'ਖੁਸ਼' ਕਰਦੀ। ਪੂਰਾ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਇਕ ਰਾਤ ਦਾ ਲੈਂਦੀ। ਬੁੱਢੀ ਅਤੇ ਸਾਊ ਮਾਂ ਦੀ ਉਹ ਕੱਖ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਦੀ। ਸਗੋਂ ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਧੰਦੇ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈ। ਖਰਬੂਜੇ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਖਰਬੂਜਾ ਰੰਗ ਫੜਦੈ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਦਲੀਲਾਂ ਦੇ ਕੇ, ਲਾਲਚ ਵੱਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਰਸਤੇ ਤੋਰ ਲਿਆ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਾਮਾ ਜੀ ਦਾ ਲੜਕਾ ਦੱਸਦੀ ਸੀ, ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਦਾ 'ਦਲਾਲ' ਅਤੇ ਦੱਲਾ ਸੀ। ਉਹ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਹੋਟਲਾਂ ਦੇ ਮੈਨੇਜਰਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਢਾ-ਗਾਂਢਾ ਰੱਖਦਾ। ਫ਼ੀਸ ਤੈਅ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਹਿੱਸਾ ਕੱਢ ਕੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਹੋਟਲ ਮੈਨੇਜਰ ਨੂੰ ਵੀ ਦਿੰਦਾ।
ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਅੰਬ ਟੁੱਕਣ ਦੀ ਬੁਰੀ ਆਦਤ ਪੈ ਜਾਵੇ, ਕਦੋਂ ਤੋਤਾ ਇਕ ਟਾਹਣੀ 'ਤੇ ਟਿਕ ਕੇ ਬੈਠਦੈ? ਸੁਰੀਤਾ ਨਿੱਤ ਨਵੇਂ ਯਾਰ ਅਤੇ ਗਾਹਕ ਭੁਗਤਾਉਂਦੀ। ਪਰ ਅੱਖੀਂ ਦੇਖ ਕੇ ਮੱਖੀ ਕੌਣ ਨਿਗਲਦੈ? ਪਤੀ ਨੇ ਸੁਰੀਤਾ ਨੂੰ ਵਰਜਣਾ ਚਾਹਿਆ। ਪਰ ਸੁਰੀਤਾ ਨੇ ਦੱਲਿਆਂ ਤੋਂ ਉਸ ਦੀ ਖੁੰਬ ਠਪਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਕਿਨਾਰਾ ਕਰ ਗਿਆ। ਨਿੱਤ ਦੱਲਿਆਂ ਦੇ ਦੁਲੱਤੇ ਕੌਣ ਖਾਂਦਾ? ਸੁਰੀਤਾ ਦਾ ਬਿਜ਼ਨਿਸ ਵਧੀਆ ਤੁਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਵੱਖ ਲਹਿਰਾਂ ਲਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਬਿਜ਼ਨਿਸ ਵਿਚ ਖੜੋਤ ਤਦ ਆ ਗਈ, ਜਦ ਮੀਡੀਏ ਨੇ 'ਏਡਜ਼' ਬਾਰੇ ਧੂੰਆਂਧਾਰ ਪ੍ਰਚਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਕੰਜਰਖਾਨੇ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਠੱਲ੍ਹ ਸਕੀ ਸੀ, ਉਹ ਏਡਜ਼ ਨੇ 'ਜਾਮ' ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ! ਸੁਰੀਤਾ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਤਕਰੀਬਨ ਠੱਪ ਹੋ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਉਹ ਘਰੇ ਬੈਠੀ ਮੱਖੀਆਂ ਮਾਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਹੁਣ ਤਾਂ ਉਹ ਖਰਚੇ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਤੰਗ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਬੈਂਕ ਵਿਚ ਪਈ ਰਕਮ ਲੂਣ ਵਾਂਗ ਖੁਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਸੁਰੀਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਫਿ਼ਕਰ ਪੈ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਛਪੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਦੱਲੇ ਸਕੀਮ ਦੱਸੀ ਸੀ।
-"ਕੋਈ ਬੁੱਢਾ ਬਿਜ਼ਨਿਸਮੈਨ ਜਾਂ ਅਮੀਰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹੱਥ ਹੇਠ ਕਰ! ਭੋਰ-ਭੋਰ ਖਾਵਾਂਗੇ-ਸਲੋਅ ਪੁਆਇਜ਼ਨ ਦੇ ਕੇ ਪਾਰ ਬੁਲਾ ਦਿਆਂਗੇ-ਫਿਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਾਰਾ ਕੁਛ ਤੇਰਾ-ਐਸ਼ ਕਰਾਂਗੇ।"
-"ਪਰ ਬੁੱਢੇ ਦੀਆਂ ਲਾਲ੍ਹਾਂ ਕੌਣ ਚੱਟੂ?" ਸੁਰੀਤਾ ਨੇ ਉਲਟਾ ਸੁਆਲ ਦਾਗਿਆ ਸੀ।
-"ਹੁਣ ਨ੍ਹੀ ਚੱਟਦੀ? ਕੰਜਰੀ ਨੂੰ ਮੜਕ ਨ੍ਹੀ ਸੋਭਦੀ! ਅੰਨ੍ਹਾਂ ਕਾਣਾ ਕਬੂਲ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦੈ!"
-"ਮੈਂ ਕੰਜਰੀ ਐਂ ਹਰਾਮਦਿਆ?"
-"ਹੋਰ ਤੂੰ ਸਾਧਣੀ ਐਂ...? ਹਜਾਰ ਬੰਦਾ ਉਤੋਂ ਦੀ ਟਪਾ ਕਰਕੇ ਹੁਣ ਤੂੰ ਬਣਨ ਤੁਰਪੀ ਸਤੀ ਸਵਿਤੱਰੀ? ਕੰਜਰੀ ਜਦੋਂ ਆਕੜ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਵੇ-ਭੁੱਖੀ ਈ ਮਰਦੀ ਐ! ਮੈਂ ਤਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਾਧਨ ਕਰ ਲਊਂ-ਪਰ ਤੂੰ ਔਖੀ ਹੋਵੇਂਗੀ-ਸੋਚ ਲੈ!" ਤੇ ਦੱਲੇ ਦੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੂਛ 'ਤੇ ਨਚਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਕਾਫ਼ੀ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਬਾਅਦ ਉਹ ਵਕਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੰਤੇ ਦੇ ਘਰੇ ਵਸਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਦੱਲਾ ਮਾਮੇ ਦਾ ਲੜਕਾ ਬਣ ਕੇ ਨਾਲ ਗਿਆ ਸੀ।
ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਦਾ 'ਡੈੱਥ-ਸਰਟੀਫਿ਼ਕੇਟ' ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੰਤੇ ਅਤੇ ਸੁਰੀਤਾ ਰਾਣੀ ਦੀ ਕੋਰਟ-ਮੈਰਿਜ ਰਜਿਸਟਰ ਹੋ ਗਈ। ਪ੍ਰੀਤ, ਦੀਪ, ਸੁਰੀਤਾ ਅਤੇ 'ਮਾਮੇ ਦਾ ਪੁੱਤ' ਦਲਬੀਰ ਹੀ ਕੋਰਟ ਪੁੱਜੇ ਸਨ। ਬੰਤੇ ਦੀ ਸਪਾਂਸਰ 'ਤੇ ਸੁਰੀਤਾ ਨੂੰ ਹਫ਼ਤੇ ਕੁ ਬਾਅਦ ਹੀ ਵੀਜ਼ਾ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਬੰਤਾ ਖੁਸ਼ ਸੀ। ਸੁਰੀਤਾ ਖੁਸ਼ ਸੀ। ਦੱਲਾ ਖੁਸ਼ ਸੀ ਅਤੇ ਬੇਖ਼ਬਰ, ਨਾਵਕਿਫ਼ ਪ੍ਰੀਤ ਅਤੇ ਦੀਪ ਬਾਗੋਬਾਗ ਸਨ।
ਦੂਜੇ ਹਫ਼ਤੇ ਬੰਤਾ ਅਤੇ ਸੁਰੀਤਾ ਆਸਟਰੀਆ ਪਹੁੰਚ ਗਏ।
ਮਹੀਨਾ ਕੁ ਭਰ ਤਾਂ ਸੁਰੀਤਾ ਨੇ ਬੰਤੇ ਦੀ ਚੰਗੀ ਟਹਿਲ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ, ਪਲੋਸਿਆ। ਲੱਤਾਂ ਘੁੱਟੀਆਂ। ਮਾਲਸ਼ ਕੀਤੀ। ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਸਾਰਾ ਭੇਦ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਰੰਗ ਦਿਖਾਉਣਾ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਤਰ੍ਹਾਂ-ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਆਲ, ਖ਼ਾਹਿਸ਼ਾਂ ਠੋਸਣੀਆਂ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ: ਬੀਜੀ ਤੰਗ ਨੇ, ਪੈਸੇ ਭੇਜਣੇ ਪੈਣਗੇ, ਭੂਆ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਸਕੂਟਰ ਲੈਣ ਲਈ ਪੈਸੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਛੋਟੀ ਬਿਮਾਰ ਹੈ, ਹਸਪਤਾਲ ਦੀ ਫ਼ੀਸ ਤਾਰਨੀ ਹੈ...ਆਦਿ, ਆਦਿ...!
ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਹੀ ਬੰਤੇ ਦੇ ਨੱਕ ਵਿਚ ਦਮ ਆ ਗਿਆ। ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਉਹ ਤਕਰੀਬਨ ਡੇੜ੍ਹ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਲਬੀਰ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਭੇਜ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਬੰਤੇ ਦੇ ਸਬਰ ਦਾ ਬੰਨ੍ਹ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਟੁੱਟਿਆ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਸੁਰੀਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਨਾਲ ਨਗਨ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਰੰਗੇ ਹੱਥੀਂ ਫੜ ਲਿਆ। ਹਰ ਰੋਜ ਹਰੀ ਅੰਗੂਰੀ ਚਰਨ ਵਾਲੀ ਸੁਰੀਤਾ, ਇਕ ਕਿੱਲੇ ਨਾਲ ਬੱਝੀ ਕਦੋਂ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ? ਨਾਲੇ ਬੰਤੇ ਵਿਚਾਰੇ ਤੋਂ ਉਸ ਦਾ ਬਣਦਾ ਵੀ ਕੀ ਸੀ? ਸੁਰੀਤਾ ਤਾਂ ਬੋੜਾ ਖੂਹ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਰਨਾ ਬੰਤੇ ਦੇ ਵੱਸ ਦਾ ਰੋਗ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸੁਰੀਤਾ ਦੀ ਵਜਾਏ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਨੂੰ ਸੰਘੀ ਤੋਂ ਜਾ ਫੜਿਆ।
-"ਤੂੰ ਮੇਰਿਆ ਸਾਲਿਆ! ਮੇਰੇ ਘਰੇ ਰਹਿ ਕੇ-ਮੇਰੇ ਈ ਪੈਰ ਵਾਹੁੰਣ ਲੱਗ ਪਿਆ?" ਤਾਂ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਨੇ ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਇੱਟ ਵਾਂਗ ਮੱਥੇ ਵਿਚ ਮਾਰੀ।
-"ਭਾਅ ਜੀ! ਮੈਂ ਤਾਂ ਬਥੇਰ੍ਹਾ ਟਾਅਲਾ ਕਰਦਾ ਸੀ-ਪਰ ਇਹ ਈ ਅੱਗ ਤੋਂ ਦੀ ਲਿਟਦੀ ਐ-ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਲੀੜੇ ਲਾਹ ਕੇ ਐਥੇ ਆ ਖੜ੍ਹਦੀ ਐ।"
-"ਚੱਲ ਨਿਕਲ ਮੇਰੇ ਘਰੋਂ! ਨਿਕਲ ਹਰਾਮਜ਼ਾਦਿਆ...!" ਉਸ ਨੇ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਨੂੰ ਧੱਕੇ ਮਾਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।
-"ਨਿਕਲ ਤਾਂ ਮੈਂ ਭਾਅ ਜੀ ਜਾਨੈਂ-ਪਰ ਜਿਹੜੇ ਇਹਨੇ ਮੈਥੋਂ ਪੈਸੇ ਆਬਦੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਭੇਜਣ ਆਸਤੇ ਲਏ ਸੀ-ਉਹ ਕੌਣ ਦਿਊ?" ਇਕ ਹੋਰ ਗੱਲ ਕਪਾਲ ਵਿਚ ਆ ਵੱਜੀ।
-"ਇਹਦੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਜੁਆਕ ਈ ਹੈਨ੍ਹੀ...?" ਉਹ ਪਿੱਟਣ ਵਾਲਾ ਹੋਇਆ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ।
-"ਇਹ ਕਹਿੰਦੀ ਐ ਮੇਰੀ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਕੁੜੀ ਐ-ਸਾਹਮਣੇ ਖੜ੍ਹੀ ਐ-ਪੁੱਛ ਲਓ...!"
-"ਕਿਉਂ ਨੀ ਕੁੱਤੀਏ...?"
ਸੁਰੀਤਾ ਚੁੱਪ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਚੋਰੀ ਫੜੀ ਗਈ ਸੀ।
ਗੁਆਂਢੀ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਤੁਰ ਗਿਆ।
ਬੰਤਾ ਵੀ ਸੁਰੀਤਾ ਨੂੰ ਮਾੜਾ-ਮੋਟਾ, ਧੌਲ-ਧੱਫ਼ਾ ਕਰਕੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਬੰਤੇ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੁਰੀਤਾ ਨੇ ਦੱਲੇ ਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਦੱਲੇ ਨੇ ਠੋਸ ਰਾਇ ਦਿੱਤੀ।
-"ਆਪਦੇ ਆਪ ਚਾਕੂ ਮਾਰ ਕੇ ਪੁਲਸ ਦੇ ਚਲੀ ਜਾਹ-ਤਲਾਕ ਅਪਲਾਈ ਕਰ ਦੇਹ-ਤੂੰ ਅੱਧ ਦੀ ਮਾਲਕ ਐਂ!" ਦੱਲਾ ਕਦੇ ਜਰਮਨ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਯੂਰਪ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਪ੍ਰਤੀ ਮਾੜਾ-ਮੋਟਾ ਗਿਆਨ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।
ਦੱਲੇ ਦੀ ਰਾਇ 'ਤੇ ਸੁਰੀਤਾ ਨੇ ਕਿਚਨ ਵਿਚ ਹੀਟਰ ਉਪਰ ਚਾਕੂ ਗਰਮ ਕਰਕੇ ਲੱਤਾਂ-ਬਾਹਾਂ 'ਤੇ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਲਾ ਲਏ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਕਰਕੇ ਪੁਲੀਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਜਾ ਪਹੁੰਚੀ। ਪੁਲੀਸ ਨੇ ਦੁਭਾਸ਼ੀਆ ਬੁਲਾ ਕੇ ਸੁਰੀਤਾ ਦੇ ਬਿਆਨ ਲਏ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਬਿਆਨਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਬੰਤੇ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਬੰਤਾ ਪੁਲੀਸ ਕੋਲ ਦੁਹਾਈ ਦੇਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
-"ਮੈਂ ਤਾਂ ਜੀ ਮਾੜਾ ਜਿਆ ਧੌਲ ਧੱਫਾ ਈ ਕੀਤਾ ਸੀ-ਪਰ ਚਾਕੂ ਚੂਕੂ ਮੈਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਮਾਰਿਆ।" ਉਹ ਆਪਣੇ ਥਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਸੱਚਾ ਸੀ। ਖ਼ੈਰ! ਪੁਲੀਸ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ 'ਤੇ ਕੁਝ ਕੁ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਰਾ ਕੇਸ ਅਦਾਲਤ ਸਪੁਰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਠੀਕ ਹੋਣ 'ਤੇ ਸੁਰੀਤਾ ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਨਿਆਸਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਕੋਲ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਸੰਸਥਾ ਰਾਹੀਂ ਸੁਰੀਤਾ ਨੇ ਤਲਾਕ ਵੀ ਅਪਲਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਤਾਰੀਕਾਂ ਪੈਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ। ਸੁਰੀਤਾ ਆਪਣੇ ਸਮੇਤ ਆਪਣੀ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਲੜਕੀ ਲਈ ਵੀ ਖਰਚਾ ਮੰਗ ਰਹੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਬੰਤੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਭੇਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬੰਤਾ ਅਦਾਲਤ ਅੱਗੇ ਆਪਣੀ ਸਫ਼ਾਈ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ, ਪਿੱਟਦਾ। ਪਰ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਵਕੀਲ ਹਰ ਵਾਰੀ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਸੱਪ ਕੱਢ ਦਿਖਾਉਂਦਾ। ਸੁਰੀਤਾ ਬੰਤੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀ 'ਚੋਂ ਅੱਧ ਮੰਗ ਰਹੀ ਸੀ।
-"ਜੇ ਧਨ ਜਾਂਦਾ ਦਿਸੇ, ਅੱਧਾ ਦੇਈਏ ਲੁਟਾ!" ਅੱਕ ਕੇ ਬੰਤੇ ਨੇ ਸਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਸੁਰੀਤਾ ਨੇ ਇਕ ਹਬਸ਼ੀ ਯਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਬਿਲਕੁਲ ਬੈਂਗਣੀਂ ਰੰਗਾ, ਬੁਲਡੋਜ਼ਰ ਬੰਦਾ! ਰੇਲਵੇ ਇੰਜਣ ਜਿੱਡੇ ਕਾਲੇ ਹਬਸ਼ੀ ਨਾਲ ਸੁਰੀਤਾ ਬੜੀ ਆਕੜ ਨਾਲ ਬੰਤੇ ਸਾਹਮਣੇਂ ਬਾਂਹ 'ਚ ਬਾਂਹ ਪਾ ਕੇ ਤੁਰਦੀ। ਉਸ ਦੀ ਮੜਕ ਝੱਲੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਹ ਇੰਡੀਆ ਵਾਲਾ 'ਧੰਦਾ' ਇੱਥੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਨੂੰ ਫਿਰਦੀ ਸੀ। ਬੰਤਾ ਸੜ ਕੇ ਕੋਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਹੁੰਦਾ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ? ਅਕਸਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀ! ਪ੍ਰੀਤ ਅਤੇ ਦੀਪ ਨੂੰ ਦੱਸ ਕੇ ਉਹ ਵਾਧੂ ਦੁਖੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਭਲਾ ਹੀ ਸੋਚਿਆ ਸੀ। ਕਿਹੜਾ ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੜਿਆ ਹੁੰਦੈ?
ਕਾਫ਼ੀ ਜੱਦੋ-ਜਹਿਦ ਬਾਅਦ ਬੰਤੇ ਅਤੇ ਸੁਰੀਤਾ ਦਾ ਤਲਾਕ ਹੋ ਗਿਆ। ਵਕੀਲਾਂ ਨੇ ਅੱਧ ਦੇਣ ਦਾ ਸੁਆਲ ਉਠਾਇਆ ਤਾਂ ਬੰਤੇ ਨੇ ਜੱਜ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਬੈਠੇ ਦੁਭਾਸ਼ੀਏ ਨੂੰ ਝੱਗਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਆਖਿਆ:
-"ਲੈ ਬਈ ਮਿੱਤਰਾ! ਆਖ ਦੇਹ ਜੱਜ ਸਾਹਬ ਨੂੰ-ਮੈਂ ਤਾਂ ਹੁਣ ਖਾਖੀ ਨੰਗ ਐਂ-ਮੇਰੇ ਤਾਂ ਹੁਣ ਸਿਰਫ਼ ਆਹ ਝੱਗਾ ਤੇ ਪੈਂਟ ਪਾਈ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਗਈ ਐ-ਜੱਜ ਸਾਹਬ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਦੇਵੇ ਕਿ ਮੈਂ ਇਹਨੂੰ ਝੱਗਾ ਲਾਹ ਕੇ ਦੇਵਾਂ ਜਾਂ ਪੈਂਟ? ਇਹਨਾਂ 'ਚੋਂ ਇਕ ਚੀਜ ਮੇਰੀ ਐ!" ਦੁਭਾਸ਼ੀਏ ਦੇ ਅੱਗੇ ਦੱਸਣ 'ਤੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਹਾਸੜ ਪੈ ਗਈ।
ਹਾਸਾ ਰੋਕ ਕੇ ਜੱਜ ਸੁਰੀਤਾ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਹੋਇਆ।
-"ਸੁਰੀਤਾ ਰਾਣੀ! ਤਲਾਕ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਹਾਡਾ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਕੋਈ ਹੱਕ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ-ਸੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹਫ਼ਤੇ ਦੀ ਮੋਹਲਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਐ-ਆਸਟਰੀਆ ਛੱਡ ਜਾਵੋ!" ਤੇ ਅਦਾਲਤ ਉਠ ਗਈ। ਸੁਰੀਤਾ ਡੁੱਬੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਠੱਗੇ ਕਿਸਾਨ ਵਾਂਗ, ਕੋਚਰ ਵਾਂਗ ਝਾਕ ਰਹੀ ਸੀ। ਸਾਰੀਆਂ ਸਕੀਮਾਂ ਧਰੀਆਂ ਧਰਾਈਆਂ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਡਿਪੋਰਟੇਸ਼ਨ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਸੋਚਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ!
ਸੁਰੀਤਾ ਨੇ ਅਪੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਅਗਲੀ ਪੇਸ਼ੀ 'ਤੇ ਦੂਸਰੇ ਜੱਜ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਜੱਜ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ:
-"ਸੁਰੀਤਾ ਰਾਣੀ! ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਠਤਾਲੀ ਘੰਟੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ-ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਛੱਡ ਜਾਓ-ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਜਬਰੀ ਫੜ ਕੇ ਡਿਪੋਰਟ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਓਗੇ!"
ਸੁਰੀਤਾ ਨੂੰ ਹੱਥਾਂ-ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਪੈ ਗਈ। ਇੰਡੀਆ ਵਾਲਾ ਧੰਦਾ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਕੀਰਨੇ ਪਾਉਂਦਾ ਲੱਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਜਾ ਕੇ ਬੰਤੇ ਦੇ ਪੈਰ ਫੜ ਲਏ। ਪਰ ਬੰਤੇ ਨੇ ਇਕੋ 'ਚ ਹੀ ਨਬੇੜ ਦਿੱਤੀ।
-"ਜਾਹ ਭਾਗਮਾਨੇ...! ਰੱਬ ਤੈਨੂੰ ਭਾਗ ਲਾਵੇ! ਜਿਹੜਾ ਮੇਲਾ ਮੈਂ ਇਕ ਆਰੀ ਦੇਖ ਲਿਆ-ਦੁਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ-ਜਾਹ, ਸਿਆਣੀ ਬਣ ਕੇ ਕੁੜੀ ਪਾਲ! ਤੂੰ ਹੋਰ ਜੋ ਮਰਜੀ ਐ ਕਰ-ਕਹਿ ਲੈਂਦੀ-ਪਰ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਇਲਜਾਮ ਨੀ ਸੀ ਲਾਉਣਾ-ਮੈਂ ਤੇਰੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਈ ਜਰ ਲੈਂਦਾ-ਜਾਹ! ਗੁਰੂ ਤੇਰਾ ਭਲਾ ਕਰੇ!" ਤੇ ਬੰਤਾ ਤੁਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੁਰੀਤਾ ਦੇਖਦੀ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ।
ਅਗਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਹੀ ਪੁਲੀਸ ਨੇ ਸੁਰੀਤਾ ਨੂੰ ਜਬਰੀ ਫੜ ਕੇ ਜਹਾਜ਼ ਚੜ੍ਹਾ ਦਿੱਤਾ।
-"ਰੱਬ ਈ ਬਚਾਉਂਦੈ ਭਾਈ! ਕਿੱਥੇ ਗੋਹ-ਗਹੀਰੇ ਨਾਲ ਵਾਹ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ-ਨਰੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਮੈਂ ਤਾਂ ਤੋਕੜ ਮੱਝ ਦੇ ਨਾਲ!" ਸੁਰੀਤਾ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੰਤਾ ਰੱਬ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਕਰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਸੀ।

'ਅੜਿੱਕੇ' ਦਾ ਨਾਂ ਤਾਂ ਘਰਦਿਆਂ ਨੇ ਬਖਤੌਰ ਸਿਉਂ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਹਰ ਗੱਲ ਵਿਚ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਟੰਗ ਅੜਾਉਣ ਕਰਕੇ, ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਹੀ 'ਅੜਿੱਕਾ' ਪਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਹਾਲ ਹੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਨਾਂ 'ਕੁਲਦੀਪ' ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ 'ਮਾਣਕ' ਜਾਂ ਜੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਨਾਂ 'ਦੇਵ' ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ 'ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲਾ' ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਪੈਣਗੇ। ਤੀਮੀਂ ਤੋਂ ਚੱਪਲੀਆਂ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਦਾ ਨਾਂ 'ਸੂਰਮਾਂ' ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਭਰਜਾਈ ਤੋਂ ਛਿੱਤਰ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਛੜੇ ਜੇਠ ਦਾ ਨਾਂ 'ਘੈਂਟ' ਰੱਖ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਨਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਆਪਣਾ ਹੀ 'ਇਤਿਹਾਸ' ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਮਾਲਵੇ ਵਿਚ ਕਹਾਵਤ ਹੈ, "ਬੁੜ੍ਹੀ ਮਰਗੀ ਨਖਾਸਣੇ ਨਾਲ-ਧੀ ਦਾ ਨਾਂ ਥੰਧ੍ਹੀ!" ਕਈ ਬਾਈ ਸੋਚਣਗੇ ਬਈ ਇਹ 'ਨਖਾਸਣਾ' ਕੀ ਬਲਾਅ ਹੋਈ? ਨਖਾਸਣੇ ਦਾ ਮਤਲਬ ਬਾਈ ਜੀ 'ਖੁਸ਼ਕੀ' ਹੁੰਦਾ ਹੈ! ਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਫੇਰ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਾਂਗੇ। ਲੰਮੀ ਘਾਣੀ ਐਂ...!

ਅੜਿੱਕਾ ਅਨਪੜ੍ਹ ਸੀ। ਨਸ਼ੇ ਪੂਰੇ ਟਿਕਾਅ ਕੇ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਨਸ਼ੇ ਕਰਨੇ ਅਤੇ ਸੱਥ ਵਿਚ ਆ ਬੈਠਣਾ। ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖਿਆਂ ਤੋਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਸੁਣਨੀਆਂ। ਖ਼ਬਰਾਂ ਸੁਣਦੇ - ਸੁਣਦੇ ਵਿਚ ਸੀ. ਬੀ. ਆਈ. ਦਾ ਨਾਂ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਜ਼ਰੂਰ ਆ ਜਾਣਾ। ਬੱਸ! ਫਿਰ ਕੀ ਸੀ...? ਸੀ. ਬੀ. ਆਈ. ਦਾ ਭੂਤ ਅੜਿੱਕੇ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਨਸੂੜ੍ਹੇ ਦੀ ਗਿੜ੍ਹਕ ਵਾਂਗ ਚਿੰਬੜਿਆ ਕਿ ਲਹਿਣ ਦਾ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੈਂਦਾ।
ਜੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਮੱਝ ਨੂੰ ਕੱਟੇ ਨੇ ਚੁੰਘ ਜਾਣਾ। ਅਗਲੇ ਨੇ 'ਬੂ-ਪਾਹਰਿਆ' ਤਾਂ ਕਰਨੀ ਹੀ ਸੀ! ਤਾਂ ਅੜਿੱਕਾ ਬੜੇ ਮਜਾਜ ਨਾਲ ਕਹਿੰਦਾ, "ਇਹ ਤਾਂ ਭਾਈ ਅਣਹੋਣੀ ਐਂ-ਸਾਰਾ ਕਸੂਰ ਕੱਟੇ ਦਾ ਵੀ ਨਹੀਂ, ਸਾਜਿਸ਼ ਵਿਚ ਮੱਝ ਦੀ ਵੀ ਪੂਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਐ-ਹੈਂ ਬਈ ਸਹੁਰੇ ਦੀਏ! ਤੂੰ ਸਾਰਾ ਦੁੱਧ ਚੁੰਘਾਇਆ ਤਾਂ ਚੁੰਘਾਇਆ ਕਿਉਂ? ਮਾਲਕਾਂ ਦਾ ਵੀ ਖਿਆਲ ਕਰ-ਜਿਹੜੇ ਤੈਨੂੰ ਸਾਂਭਦੇ ਐ-ਕੱਟਾ 'ਤੇ ਮੱਝ ਦੋਨੋਂ ਦੋਸ਼ੀ - ਇਹਦੀ ਇਨਕੁਆਰੀ ਸੀ. ਬੀ. ਆਈ. ਤੋਂ ਕਰਵਾਓ-ਧੋਖਾਧੜੀ ਵੱਡੀ ਚਾਹੇ ਛੋਟੀ, ਜੁਰਮ ਐਂ-ਮੱਝ ਵੀ ਮੰਤਰੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ-ਉਹ ਬੋਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਜਾ ਵਜਦੇ ਐ ਤੇ ਇਹ ਪੱਠਾ-ਦੱਥਾ ਛਕ ਕੇ ਦੁੱਧ ਕੱਟੇ ਨੂੰ ਚੁੰਘਾ ਛੱਡਦੀ ਐ।" ਉਹ ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਅਵਲ਼ੀਆਂ-ਸਵਲ਼ੀਆਂ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ।
ਜੇ ਅੜਿੱਕੇ ਦੇ ਘਰਵਾਲੀ ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਵੇਚਣ ਤੋਂ ਜਾਂ ਨਸ਼ੇ ਕਰਨ ਤੋਂ ਵਰਜਦੀ, ਉਹ 'ਅਲੀ - ਅਲੀ' ਕਰਕੇ ਮਗਰ ਪੈ ਜਾਂਦਾ, "ਗੱਲ ਸੁਣ ਲੈ ਟਿਕਾਅ ਕੇ-ਜਮੀਨ ਮੇਰੀ-ਨਸ਼ੇ ਮੈਂ ਖਰੀਦਦੈਂ-ਕਰਦਾ ਮੈਂ ਆਂ-ਤੂੰ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਕੋਈ ਸੀ. ਬੀ. ਆਈ. ਨੀ ਲੱਗੀ ਵੀ! ਜੇ ਮੁੜ ਕੇ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਵਿਚ ਦਖਲ ਦਿੱਤਾ-ਫੇਰ ਦੇਖ ਲੈ-ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਤੇ ਕਰਫੂ ਤਾਂ ਨੀ ਲਾਉਣਾ? ਤੂੰ ਦੱਸ ਮੇਰੇ ਤੇ ਕੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਬਿਠਾਉਣੈਂ?"
ਇਕ ਦਿਨ ਡੋਗਰ ਦੀ ਬੱਕਰੀ ਗੁਆਚ ਗਈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਸਪੀਕਰ ਵਿਚ ਬੁਲਾ ਦਿੱਤਾ, "ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਜੀ! ਡੋਗਰ ਦੀ ਬੱਕਰੀ ਗੁਆਚ ਗਈ ਹੈ-ਕਿਸੇ ਨੇ ਦੇਖੀ ਹੋਵੇ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਕੇ ਸੂਚਨਾਂ ਦੇਵੇ!"
ਅੜਿੱਕੇ ਦੀ ਛਿੱਟ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਸੂਚਨਾਂ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਬੋਲਿਆ, "ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਸੀ. ਬੀ. ਆਈ. ਐ? ਬੱਕਰੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੱਢ ਕੇ ਪਤੀਲੇ 'ਚ ਸਿੱਟਲੀ ਹੋਊ - ਬੋਲਤੀ ਹੋਊ ਸੋ ਨਿਹਾਲ-ਤੋਰਤੀ ਹੋਊ ਸੁਰਗਾਂ ਨੂੰ-ਹੋਰ ਬੱਕਰੀ ਨਾਲ ਕਿਹੜਾ ਕਿਸੇ ਨੇ 'ਨੰਦ ਕਾਰਜ ਕਰਵਾਉਣੈ..?"
-"ਯਾਰ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਰੱਖੇ ਨੂੰ ਸਾਲ ਹੋ ਗਿਆ-ਪਰ ਪਾਣੀ ਆਲੀ ਟੈਂਕੀ ਅਜੇ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਬਣੀ।" ਮਲਕੀਤ ਮਿਸਤਰੀ ਨੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸੱਥ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਗੱਲ ਚਲਾਈ।
-"ਚਲੋ ਟੈਂਕੀ ਬਣੀ ਚਾਹੇ ਨਹੀਂ ਬਣੀਂ-ਜਿਹੜਾ ਨੀਂਹ ਆਲਾ ਪੱਥਰ ਜਿਆ ਲਾਇਐ ਉਹੀ ਵਧੀਐ-ਮਡੀਹਰ ਨੂੰ ਲੱਤਾਂ ਲਮਕਾ ਕੇ ਬੈਠਣ ਨੂੰ ਜਗਾਹ ਤਾਂ ਬਣਗੀ-ਮੰਤਰੀ ਜਿੰਨਾਂ ਕੁ ਦਿੰਦੇ ਐ-ਉਨੇ ਕੁ ਤੇ ਈ ਸਬਰ ਕਰਨਾਂ ਸਿੱਖੋ-ਜਾਂਦੇ ਚੋਰ ਦੀ ਤੜਾਗੀ ਈ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੀ ਐ-ਹੋਰ ਮੰਤਰੀ 'ਤੇ ਸੀ. ਬੀ. ਆਈ. ਤਾਂ ਬਿਠਾਉਣੋ ਰਹੇ!"
ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਚੋਣਾਂ ਦਾ 'ਬਿਗਲ' ਵੱਜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹਰ ਪਿੰਡ, ਹਰ ਘਰ ਅਤੇ ਹਰ ਸੱਥ ਵਿਚ ਚੋਣਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੀ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।
-"ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਮਤਬਲ ਪਤਾ ਕੀ ਹੁੰਦੈ...?" ਅੜਿੱਕੇ ਨੇ ਸੱਥ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ।
-"ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੁੰਦੈ-ਵੋਟਾਂ...!" ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ।
-"ਨ੍ਹਾ...! ਜਮਾਂ ਗਲਤ..!" ਅੜਿੱਕਾ ਮੁਨੱਕਰ ਸੀ।
-"ਹੋਰ ਕੀ ਹੁੰਦੈ...?" ਕਾਮਰੇਡ ਵਿਅੰਗਮਈ ਹੱਸਿਆ।
-"ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਮਤਬਲ ਹੁੰਦੈ-ਮੰਤਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਇਸ਼ਾਰਾ।" ਉਹ ਅਗਲੇ ਦੇ ਮੂੰਹ 'ਚ ਉਂਗਲ ਦੇਣ ਤੱਕ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
-"ਉਹ ਕਾਹਦਾ...?"
-"ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਮਤਬਲ ਹੁੰਦੈ-ਬਈ, 'ਚੋਣੈਂ'...? ਬਈ, ਭਾਈ ਹੁਣ ਜੇ ਵੋਟਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੋਣੈਂ ਤਾਂ ਬੇਸ਼ੱਕ ਚੋਅ ਲਓ-ਨਹੀਂ ਮੈਂ ਮੁੜ ਕੇ ਡਾਹ ਨਹੀਂ ਦੇਣੀ-ਫੇਰ ਨਾ ਬਾਲਟੀ ਚੱਕੀ ਮੇਰੇ ਮਗਰ ਭੱਜੇ ਫਿਰਿਓ!"
ਸਾਰੇ ਹੱਸ ਪਏ।
-"ਹੱਸਣ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ-ਦੇਖ ਲਓ-ਬੋਟਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਰ 'ਮੀਦਬਾਰ ਰੋਜ ਦੋ ਸੌ ਕੋਹ ਬਾਟ ਕਰ ਦਿੰਦੈ-ਪੰਜਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸਫਰ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਐ-ਫੇਰ ਬੋਟਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਵੇ ਅੰਗ ਨੀਂ ਆਉਂਦੇ-ਦਿੱਲੀ ਈ ਗੇੜਾ ਰੱਖਦੇ ਐ-ਜਿਵੇਂ...ਮੇਰੇ ਮੂੰਹੋਂ ਕੁਛ ਹੋਰ ਨਿਕਲ ਚੱਲਿਆ ਸੀ-।"
-"ਕੱਢ ਕੱਢ ਮੂੰਹੋਂ..! ਗੱਲ ਦਿਲ 'ਚ ਨਹੀਂ ਰੱਖੀਦੀ ਹੁੰਦੀ..!" ਕਾਮਰੇਡ ਨੇ ਅੜਿੱਕੇ ਦੀ ਬੱਤੀ ਉਗੀਸੀ।
-"ਜਿਵੇਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾ ਕੇ 'ਨਵੇਂ ਦੁੱਧ' ਹੋਣਾਂ ਹੁੰਦੈ-।" ਉਸ ਨੇ ਗੱਲ ਪੂਰੀ ਕਰ ਮਾਰੀ।
ਮਡੀਹਰ ਵਿਚ ਹਾਸੜ ਪੈ ਗਈ।
-"ਜਾਂ ਫੇਰ ਕੰਨ ਨੂੰ ਲਾ ਕੇ ਕੋਹੜ ਕਿਰਲ੍ਹਾ ਜਿਆ, ਜਾੜ੍ਹਾਂ ਜੀਆਂ ਕੱਢੀ ਜਾਣਗੇ।" ਅੜਿੱਕੇ ਨੂੰ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੇ ਮੋਬਾਇਲ ਫ਼ੋਨਾਂ 'ਤੇ ਬਹੁਤੀ ਚਿੜ੍ਹ ਸੀ।
-"ਧਰਮਿੰਦਰ ਵੀ ਵੋਟਾਂ 'ਚ ਖੜ੍ਹ ਗਿਆ।" ਪਾੜ੍ਹੇ ਨੇ ਨਵੀਂ ਗੱਲ ਹਾਜ਼ਰ ਕੀਤੀ।
-"ਰਾਜਨੀਤੀ ਉਹਦੇ ਬੱਸ ਦਾ ਰੋਗ ਨਹੀਂ।" ਅੜਿੱਕੇ ਨੇ ਤੋੜ ਕੇ, ਦੋ ਟੁੱਕ ਫ਼ੈਸਲਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।
-"ਕਿਉਂ ਉਹਦੇ ਛਪਾਕੀ ਲਿੱਕਲ਼ੀ ਐ?"
-"ਟੈਲੀਬੀਜਨ 'ਤੇ ਈ ਲੱਕ-ਲੁੱਕ ਹਿਲਾਈ ਜਾਂਦਾ, ਬਧੀਆ ਸੀ।"
-"ਕਾਹਤੋਂ...?"
-"ਹੇਲਾਂ ਬਾਹਮਣੀ ਨਾਲ ਇਸ਼ਕ ਮੁਸ਼ਕ ਕਰੀ ਜਾਂਦਾ, ਹੁਣ ਦੱਸੋ ਬਈ ਉਹ ਰਾਜ ਭਾਗ ਬੰਨੀਂ ਦੇਖੂ ਜਾਂ ਹੇਲਾਂ ਬਾਹਮਣੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲੂ..?"
-"ਹੇਲਾਂ ਬਾਹਮਣੀ ਨਹੀਂ ਬਾਈ, ਹੇਮਾਂ ਮਾਲਿਨੀ ਕਹਿ..!"
-"ਕੁਛ ਹੋਇਆ...! ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕੁੱਤ ਪੌਅ ਈ ਐ..? ਆਹ ਬਾਜਬਾਈ ਦੀ ਗੱਲ ਈ ਲੈਲੋ...!" ਅੜਿੱਕਾ ਡੰਡ ਬੈਠਕਾਂ ਕੱਢਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।
-"ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਦੱਸ...।" ਕਾਮਰੇਡ ਉਸ ਨੂੰ ਗੇੜਾ ਪਾ ਕੇ ਸਟਾਰਟ ਹੀ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਵੈਸੇ ਧੱਕਾ-ਸਟਾਰਟ ਅੜਿੱਕਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬੱਸ! ਟੱਸ ਭੰਨਣ ਦੀ ਹੀ ਲੋੜ ਸੀ!
-"ਗੋਡੇ ਉਹਦੇ ਆਬਦੇ ਨਹੀਂ ਤੁਰਦੇ-ਕਹਿੰਦੇ ਛਟੀਲ ਦੇ ਲੁਆਏ ਵੇ ਐ-ਜੀਹਤੋਂ ਗੋਡਿਆਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਤੁਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਉਹ ਰਾਜ ਭਾਗ ਨੂੰ ਕਿਮੇਂ ਤੋਰਲੂ...? ਬਈ ਤੂੰ ਘਰੇ ਬੈਠ ਕੇ ਰਾਮ ਰਾਮ ਕਰ...!"
-"ਰਾਮ ਰਾਮ ਕਰੇ ਚਾਹੇ ਨਾ ਕਰੇ-ਰਾਮ ਮੰਦਰ-ਰਾਮ ਮੰਦਰ ਤਾਂ ਕਰੀ ਜਾਂਦੇ ਐ!" ਮਲਕੀਤ ਬਾਈ ਬੋਲਿਆ।
ਅੱਧੇ ਕੁ ਹੱਸ ਪਏ ਅਤੇ ਅੱਧੇ ਕੁ ਚੁੱਪ ਰਹੇ।
-"ਇੱਕ ਗੱਲ ਦੀ ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਈ।" ਚੁੱਪ ਅੜਿੱਕੇ ਨੇ ਹੀ ਤੋੜੀ।
-"ਕਾਹਦੀ...?"
-"ਬੋਟਾਂ ਵੇਲੇ ਹੱਥ ਜੇ ਜੋੜਨ ਦੀ ਤਾਂ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਐ ਬਈ ਮਿੰਨਤ ਤਰਲਾ ਕਰਦੇ ਐ-ਪਰ ਇਹੇ ਜਿਹੜੀਆਂ ਸਹੇ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਮਾਂਗੂੰ ਦੋ ਉਂਗਲਾਂ ਜੀਆਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕਰਦੇ ਐ-ਉਹ ਕਾਹਤੋਂ ਕਰਦੇ ਐ ਬਈ...?"
-"ਦੋ ਉਂਗਲਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ-ਜਿੱਤ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਐ।" ਪਾੜ੍ਹੇ ਨੇ ਦੱਸਿਆ।
-"ਬੋਟਾਂ ਅਜੇ ਪੈਣੀਐਂ-ਫੈਸਲੇ ਹੋਣੇ ਐਂ-ਇਹ ਜਿੱਤ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕਰੀ ਜਾਂਦੇ ਐ-ਬਿਨਾਂ ਪਾਣੀਓਂ ਮੌਜੇ ਲਾਹੁਣ ਆਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ ਹੈ? ਉਂਗਲਾਂ ਤਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕਰੀ ਜਾਂਦੇ ਐ-ਤੇ ਜੇ ਹਾਰਗੇ ਫੇਰ?"
-"ਫੇਰ ਉਂਗਲਾਂ ਥੱਲੇ ਕਰ ਲੈਣਗੇ-ਕੋਈ ਜੋਰ ਲੱਗਦੈ?" ਕਾਮਰੇਡ ਨੇ ਅਗਲਾ ਹੱਲ ਦੱਸਿਆ।
-"ਬਸ਼ੱਰਮੀਂ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਹੱਦ ਹੁੰਦੀ ਐ ਬਾਈ।"
-"ਪਾੜ੍ਹਿਆ ਨਮਾਂ 'ਖਬਾਰ ਨੀ ਆਇਆ ਅੱਜ?" ਅੜਿੱਕੇ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
-"ਆਇਐ ਬਾਈ-।"
-"ਪੜ੍ਹਗਾਂ ਕੋਈ ਖਬਰ...! ਤੱਤੀ ਜੀ ਪੜ੍ਹੀਂ-ਠੰਢ ਜੀ ਲੱਗੀ ਜਾਂਦੀ ਐ!"
-"ਸੁਣਾ ਬਈ ਇਹਨੂੰ ਕੋਈ ਖਬਰ-ਕਰ ਗਰਮ ਪਾੜ੍ਹਿਆ...।" ਕਾਮਰੇਡ ਨੇ ਆਖਿਆ।
ਪਾੜ੍ਹੇ ਨੇ ਕੱਪੜੇ ਦੇ ਥਾਨ ਵਾਂਗ ਅਖ਼ਬਾਰ ਖੋਲ੍ਹ ਲਿਆ।
-"ਖਬਰ ਐ-ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸਾਈਕਲ ਤੋਂ ਡਿੱਗ ਪਿਆ-ਰਗੜਾਂ ਲੱਗੀਆਂ।" ਪਾੜ੍ਹੇ ਨੇ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਦੱਸਿਆ।
-"ਲੈ ਇਹ ਵੀ ਕੋਈ ਖਬਰ ਐ...? ਲੱਗੀਆਂ ਰਗੜਾਂ...! ਮੈਂ ਨੌਤੀ ਸੌ ਆਰੀ ਰੇਹੜ੍ਹੀ ਤੋਂ ਡਿੱਗਿਆ ਹੋਊਂਗਾ?" ਉਸ ਨੇ ਨੱਕ ਚਾੜ੍ਹਿਆ।
ਹਾਸੜ ਪੈ ਗਈ।
-"ਤੇਰੇ 'ਚ ਤੇ ਉਹਦੇ 'ਚ ਬਹੁਤ ਫਰਕ ਐ ਬਾਈ!"
-"ਕਿਉਂ ਉਹ ਕੋਈ ਉਤੋਂ ਡਿੱਗਿਐ...? ਅਸੀਂ ਟੁੱਕ ਨੀ ਖਾਂਦੇ? ਕੋਈ ਚੱਜ ਦੀ ਹੋਰ ਖਬਰ ਸੁਣਾ ਯਾਰ?"
-"ਸਾਧੂਆਂ ਨੂੰ ਨਿਰੋਧ ਵੰਡੇ-ਗੁੱਸੇ 'ਚ ਆਏ ਸਾਧ ਨਿਰੋਧ ਵੰਡਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਛਿੱਤਰੋ ਛਿੱਤਰੀ!"
-"ਛਿੱਤਰੋ ਛਿੱਤਰੀ ਹੋਣਾ ਈ ਸੀ...! ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੰਡਣ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਸੀ? ਵੰਡਦੇ ਜੱਗਰ ਅਰਗਿਆਂ ਨੂੰ-ਜਿਹੜੇ ਆਏ ਸਾਲ ਜੁਆਕ ਪਾਥੀ ਮਾਂਗੂੰ ਪੱਥ ਧਰਦੇ ਐ-?"
ਹੱਸਦਾ ਕਾਮਰੇਡ ਲਾਮਾ-ਲੇਟ ਹੋ ਗਿਆ। ਮਡੀਹਰ ਵੱਖ ਹੱਸੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ।
-"ਮੈਨੂੰ ਹੋਰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ-ਬਈ ਸਾਲ਼ੇ ਜੁਆਕ ਨੂੰ ਹਰ ਸਾਲ ਦੇਬਤੇ ਮਾਂਗੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਐ? ਖੁੱਡੇ 'ਚੋਂ ਕਬੂਤਰ ਕੱਢਣ ਮਾਂਗੂੰ ਪਤੰਦਰ ਜੁਆਕ ਕੱਢ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਐ!"
ਅੜਿੱਕੇ ਦੇ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਕਾਮਰੇਡ ਨੂੰ ਹੱਥੂ ਆਉਂਦਾ ਮਸਾਂ ਬਚਿਆ।
-"ਅਡਵਾਨੀ ਵੱਲੋਂ ਰੱਥ ਯਾਤਰਾ ਸੁਰੂ।" ਪਾੜ੍ਹੇ ਨੇ ਅਗਲੀ ਖਬਰ ਪੜ੍ਹੀ।
-"ਇਹ ਟਿੱਡੀ ਮੁੱਛਾ ਜਿਆ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਜੱਕਾ ਜੋੜੀ ਈ ਰੱਖਦੈ-ਕਿਹੜਾ ਕੋਈ ਫਿਕਰ ਫਾਕੈ? ਵਿਹਲੀ ਰੰਨ ਪ੍ਰਾਹੁਣਿਆਂ ਜੋਗੀ! ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਜੇ ਕਰਕੇ ਖਾਣਾ ਪਵੇ-ਫੇਰ ਦੇਖੀਏ ਜੱਕੇ ਕਿਮੇਂ ਜੁੜਦੇ ਐ?"
-"ਤਾਇਆ...! ਤੈਨੂੰ ਘਰੇ ਤਾਈ ਸੱਦਦੀ ਐ!" ਕਿਸੇ ਜੁਆਕ ਨੇ ਆ ਕੇ ਅੜਿੱਕੇ ਨੂੰ ਕਿਹਾ।
-"ਤਾਇਆ ਆਖਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੰਦਾ! ਤੂੰ ਸਾਲਿਆ ਚੱਪਣਾਂ ਜਿਆ! ਮੈਨੂੰ ਤਾਇਆ ਆਖਿਆ ਤਾਂ ਆਖਿਆ ਕਿਉਂ? ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਪਿਉ ਨਾਲੋਂ ਪੂਰਾ ਸਾਲ ਛੋਟੈਂ-ਪਤੈ..? ਕੁੜੀ ਯਾਵ੍ਹੇ ਦਾ ਨਾਸਲ਼ ਜਿਆ...!"
-"ਜਾਹ ਸੁਣਿਆਂ ਗੱਲ-ਕੋਈ ਕੰਮ ਹੋਊ-ਜੁਆਕ ਦੇ ਗਲ ਈ ਪੈ ਗਿਆ।" ਕਾਮਰੇਡ ਬੋਲਿਆ।
-"ਨਹੀਂ ਕੌਮਨਸ਼ਟਾ..! ਇਹ ਤੇ ਇਹਦੀ ਮਾਂ ਮੈਨੂੰ ਜਾਣ ਕੇ ਤਪਾਉਂਦੇ ਐ-ਉਹ ਕਮੰਡਲੀ ਜੀ ਮੈਨੂੰ 'ਭਾਈ ਜੀ' ਆਖੂ-ਤੇ ਰਹਿੰਦੀ ਖੂੰਹਦੀ ਕਸਰ ਇਹ ਤਾਇਆ ਆਖ ਕੇ ਪੂਰੀ ਕਰ ਦਿੰਦੈ-ਸਾਲਾ ਚਾਪੜ ਜਿਆ!"
-"ਚਲ ਕੁਛ ਨਹੀ ਹੁੰਦਾ-ਜੁਆਕ ਨੂੰ ਮਾਫ਼ੀ ਬਖਸ਼।"
-"ਉਹ ਸਾਲੀ ਮੈਥੋਂ ਘੁੰਡ ਕੱਢ ਲੈਂਦੀ ਐ...! ਜਿਵੇਂ ਕੱਲ੍ਹ ਦੀ ਜੁਆਕੜੀ ਹੁੰਦੀ ਐ-ਇਹਦਾ ਪਿਉ ਓਦੂੰ ਚੰਦ ਐ-ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਵੱਡਾ ਭਾਈ ਈ ਦੱਸੂ..! ਲੈ, ਕਰਲੋ ਗੱਲ...! ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਆਵਾ ਈ ਊਤਿਆ ਵਿਐ-ਇੱਕ ਅੱਧਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬੰਦਾ ਚੁੱਪ ਵੱਟ ਲੈਂਦੈ-ਜਿਹੋ ਜੀ ਨੰਦੋ ਬਾਹਮਣੀ ਉਹੋ ਜਿਆ ਘੁੱਦੂ ਜੇਠ-ਜੀਓ ਜੀ ਚੜ੍ਹਦਾ ਚੰਦ ਐ।"
-"ਜਾਹ ਜਾਇਆ ਹੁਣ-ਕਾਹਤੋਂ ਕਚੀਰ੍ਹਾ ਕਰਦੈਂ-ਬੰਤ ਕੁਰ ਉਡੀਕਦੀ ਹੋਊ?" ਕਾਮਰੇਡ ਨੇ ਅੜਿੱਕੇ ਨੂੰ ਠੰਢਾ ਕੀਤਾ।
-"ਬੰਤ ਕੁਰ ਸੀ. ਬੀ. ਆਈ. ਐ? ਉਹਦੇ ਵੀ ਲੈਨੈ ਝੱਗੇ ਦਾ ਮੇਚ ਜਾ ਕੇ-ਸੁਨੇਹਾਂ ਦੇ ਕੇ ਭੇਜੂ ਸਾਲੀ ਐਸ ਟੂਟਲ਼ ਨੂੰ-ਬਈ ਹੋਰ ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਮਰ ਗਿਆ...?"
ਅੜਿੱਕਾ ਦੀਵੇ ਵਾਂਗ ਮੱਚਦਾ ਬੁੱਝਦਾ ਘਰ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਿਆ।
-"ਲੈ ਘਰੇ ਜਾ ਕੇ ਇਹਨੇ ਜਮਾਂ ਈ ਸੀਲ ਕੁੱਕੜ ਬਣ ਜਾਣੈਂ।" ਕਿਸੇ ਨੇ ਆਖਿਆ।
-"ਚੱਲ ਰਹਿਣਦੇ...! ਹੁਣ ਤੂੰ ਘਾਣੀ ਛੇੜਲੀ...!" ਕਾਮਰੇਡ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੋਲਣੋਂ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ।
ਸੱਥ ਅੜਿੱਕੇ ਬਿਨਾ 'ਭਾਂ-ਭਾਂ' ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ! ਬੰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਤਾਂ ਰੌਣਕ ਹੁੰਦੀ ਐ ਬਾਈ ਜੀ....!!

ਸਾਡੇ ਪ੍ਰਮ-ਮਿੱਤਰ ਦੇ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ 'ਬਾਹਰ' ਆਉਣਾ ਸੀ। ਮਿੱਤਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਛੁੱਟੀ ਨਾ ਮਿਲ ਸਕੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਸਾਡੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ, "ਸਾਲੇ ਨੇ ਆਉਣੈਂ ਯਾਰ-ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਉਹਨੂੰ ਵਿਆਨਾ ਏਅਰਪੋਰਟ ਤੋਂ ਲੈ ਆਵੋਂ।" ਅਸੀਂ ਹੁੰਗਾਰਾ ਭਰ ਦਿੱਤਾ। ਮਿੱਤਰ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਤਾਂ 'ਸਿੱਧਰੇ' ਜਿਹੇ ਹੀ ਹਨ, ਕੋਈ ਉੱਘ ਦੀ ਪਤਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਬਾਈ ਬਣਕੇ ਗੁੱਸਾ ਨਾ ਕਰਿਓ! ਅਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਹੱਸ ਕੇ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਗਰ ਆਪਾਂ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਏਅਰਪੋਰਟ ਤੋਂ ਨਾ ਲੈਣ ਗਏ ਤਾਂ ਘਰਵਾਲੀ ਸਾਹਿਬਾਂ ਘਰ ਵਿਚ ਬੁਸ਼-ਸੱਦਾਮ ਜੰਗ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰ ਦੇਵੇਗੀ। ਅਸੀਂ ਨਿਸਚਿੰਤ ਹੋ ਜਾਣ ਲਈ ਹਿੱਕ ਠੋਕ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬਾਕੀ ਸੱਜਣ-ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਕਮਰਕਸੇ ਕਸ ਲੈਣ ਲਈ ਆਖਿਆ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਉਣਾ ਸੀ, ਕੋਈ ਲੱਲੋ-ਪੱਤੋ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ! ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮਿੱਤਰ ਦਾ ਸਾਲਾ ਸੀ? ਸਾਡਾ ਵੀ ਤਾਂ 'ਕੁਛ' ਲੱਗਦਾ ਹੀ ਸੀ। ਮਿੱਤਰ ਦੀ ਮਾਂ, ਸਾਡੀ ਮਾਂ! ਮਿੱਤਰ ਦਾ ਭਰਾ, ਸਾਡਾ ਭਰਾ! ਮਿੱਤਰ ਦਾ ਬਾਪ, ਸਾਡਾ ਬਾਪ! ਮਿੱਤਰ ਦੇ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਤਾਂ ਸਾਡੇ 'ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ' ਹੀ ਲੱਗੇ ਨ੍ਹਾ?
ਖ਼ੈਰ! ਅਸੀਂ ਨੌਂ ਸੀਟਾਂ ਵਾਲੀ ਵੈਨ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਲੈ ਲਈ ਅਤੇ ਸੱਤ ਜਾਣਿਆਂ ਨੇ ਵਿਆਨਾ 'ਸ਼ਵੇਖਾਟ-ਏਅਰਪੋਰਟ' ਨੂੰ ਚਾਲੇ ਪਾ ਦਿੱਤੇ। ਸਾਡਾ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਅਤੇ ਪੈਟਰੋਲ ਦਾ ਖਰਚਾ ਮਿੱਤਰ ਸਿਰ ਸੀ। ਚਾਰ 'ਬੈਲਨਟਾਈਨ' ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਸੱਜਣਾਂ ਨੇ ਵੈਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਬਾਕੀ ਖਾਣ ਪੀਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਰਸਤੇ 'ਚੋਂ ਹੀ ਹੋ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਹਾਸਾ ਠੱਠਾ ਕਰਦੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਸਵੇਰੇ ਦਸ ਕੁ ਵਜੇ ਵਿਆਨਾ ਦੇ ਸ਼ਵੇਖਾਟ ਏਅਰਪੋਰਟ 'ਤੇ ਪੁੱਜ ਗਏ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਫ਼ਲਾਈਟ ਸਹੀ ਟਾਈਮ 'ਤੇ ਗਿਆਰ੍ਹਾਂ ਵਜੇ ਹੀ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਡਰਾਈਵਰ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਬਾਕੀ ਭਾਈਬੰਦਾਂ ਨੇ ਫ਼ਲਾਈਟ ਦਾ ਸਮਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਇਕ-ਇਕ ਪੈੱਗ ਲਾ ਲਿਆ। ਏਅਰਪੋਰਟ 'ਤੇ ਭਲਵਾਨੀ ਗੇੜੇ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਵੇਂ ਮੁੰਡੇ-ਖੁੰਡੇ ਕਿਸੇ ਬਰਾਤ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਬਿਗਾਨੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਮੋਰ ਵਾਂਗ ਖੰਭ ਜਿਹੇ ਖਿਲਾਰ ਕੇ ਗਿਆਰਾਂ ਵਜੇ ਫ਼ਲਾਈਟ ਆ ਉੱਤਰੀ। ਮਿੱਤਰ ਦੇ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ। ਬਿਲਕੁਲ ਸਿੱਧ ਪੱਧਰਾ ਬੰਦਾ, ਹਲ ਵਾਹ ਪੇਂਡੂ ਜੱਟ! ਇਕ ਹੱਥ ਵਿਚ ਅਟੈਚੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਬਿਸਕੁਟਾਂ ਵਾਲਾ ਪੀਪਾ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ। ਪੀਪੇ ਦੀ ਕੁੰਡੀ ਵਿਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਣ ਦੇ ਡਰੋਂ ਇਕ ਡੱਕਾ ਅੜਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮਿੱਤਰ ਦੇ ਦੱਸਣ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਚਾਲ-ਢਾਲ ਅਤੇ ਬਿਸਕੁਟਾਂ ਵਾਲੇ ਪੀਪੇ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨਣ ਵਿਚ ਕੋਈ ਅੜੱਚਣ ਨਹੀਂ ਆਈ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਣ-ਪਹਿਚਾਣ ਦੱਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਵੱਡੀ ਸਾਰੀ "ਸੌਸਰੀਕਾਲ ਬਾਈ ਜੀ" ਆਖਿਆ। ਅਟੈਚੀ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਫੜ ਲਿਆ, ਪਰ ਪੀਪੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਏਡਜ਼ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ ਵਾਂਗ ਹੱਥ ਨਾ ਪਾਇਆ। ਚਾਹੇ ਅਸੀਂ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਮੱਕੀਆਂ ਗੁੱਡਦੇ ਹੀ ਇੱਥੇ ਆਏ ਸੀ, ਪਰ ਐਥੇ ਆ ਕੇ ਸਾਡੀ 'ਪੁਜੀਸ਼ਨ' ਕੁਝ 'ਉੱਚੀ' ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਚਾਹੇ ਅਸੀਂ ਵੀ ਬੱਧਨੀ ਕਲਾਂ ਤੋਂ ਖ਼ੁਦ ਬਿਸਕੁਟ ਕਢਵਾ ਕੇ ਲਿਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਅੱਜ ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਪੀਪੇ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ਸ਼ਰਮ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਦਿਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਐ! ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬੰਦਾ ਤਾਂ ਕੀ, ਪਸ਼ੂ ਵੀ ਬਦਲ ਜਾਂਦੈ!
-"ਸਾਲ਼ ਗਰਾਮ ਜੀ ਪੈੱਗ ਲਾਓਂਗੇ?" ਸਾਡੇ ਭਾਈਬੰਦ ਨੇ ਇੱਜ਼ਤ ਕਰਦਿਆਂ ਪੁੱਛਿਆ।
-"ਲਾਊਂਗਾ-ਲਾਊਂਗਾ! ਜਰੂਰ ਲਾਊਂਗਾ ਯਾਰ!" ਪੈੱਗ ਦਾ ਨਾਂ ਲਏ ਤੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਗਧੇ ਵਾਂਗ ਹੀਂਗਣਾ ਛੁੱਟ ਪਿਆ।
ਭਾਈਬੰਦ ਨੇ ਪੈੱਗ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਕੋ ਸਾਹ ਸਿਰੇ ਲਾ ਦਿੱਤਾ।
-"ਇਕ ਹੋਰ ਪਾ ਯਾਰ-ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਤਾਂ ਧਰਨ ਵੀ ਗਿੱਲੀ ਨ੍ਹੀ ਹੋਈ।"
ਮਿੱਤਰ ਨੇ ਇਕ ਹੋਰ ਪੈੱਗ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਹ ਵੀ ਧੁਰ ਲਾ ਦਿੱਤਾ।
-"ਚਲੋ, ਚਾਲੇ ਪਾਓ-ਅਸੀਂ ਕੰਮ 'ਤੇ ਵੀ ਜਾਣੈਂ।"
ਗੱਡੀ ਤੁਰ ਪਈ। ਅਜੇ ਅਸੀਂ ਹਾਈਵੇ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ 'ਰੋਕੀਂ-ਰੋਕੀਂ' ਦਾ ਰੌਲਾ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈਬੰਦ ਨੇ ਵੈਨ ਰੋਕ ਲਈ। ਅਸੀਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿਤੇ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਦਿਲ-ਦੁਲ ਨਾ ਘਿਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੋਵੇ? ਜਹਾਜ ਦਾ ਸਫ਼ਰ, ਅਨੀਂਦਰਾ ਤੇ ਫੇਰ ਬਾਹਰਲਾ ਠੰਡਾ ਮੌਸਮ!
-"ਕੀ ਗੱਲ ਹੋ ਗਈ?" ਡਰਾਈਵਰ ਭਾਈਬੰਦ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
-"ਮੈਨੂੰ ਇਉਂ ਲੱਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਔਹ ਮਗਰਲੀ ਕਾਰ ਕੁੜੀ ਚਲਾਉਂਦੀ ਹੁੰਦੀ ਐ।" ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬਚਨ ਕੀਤੇ।
ਸਾਰੇ ਹੱਸ ਪਏ।
-"ਇੱਥੇ ਬਾਈ ਜੀ ਕੁੜੀਆਂ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਕੁਛ ਕਰਦੀਐਂ-ਕਾਰਾਂ ਵੀ ਕੁੜੀਆਂ ਈ ਚਲਾਉਂਦੀਐਂ-ਕੋਈ ਸੱ਼ਕ ਨ੍ਹੀ।" ਗੱਡੀ ਫਿਰ ਤੋਰ ਲਈ ਗਈ।
-"ਕਮਾਲ ਦੀ ਗੱਲ ਐ ਬਈ!" ਉਹ ਖਿੜ ਖਿੜਾ ਕੇ ਹੱਸ ਪਿਆ। ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਪੈੱਗ-ਸ਼ੈੱਗ ਲਾਉਂਦੇ ਅਸੀਂ ਤਿੰਨ ਕੁ ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਅਦ ਮਿੱਤਰ ਦੇ ਘਰ ਆ ਗਏ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਜੀ ਨੂੰ ਕੁੜੀ ਦੇ ਕਾਰ ਚਲਾਉਣ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੱਸਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਭੈਣ ਅਰਥਾਤ ਸਾਡੇ ਭਰਜਾਈ ਜੀ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੀਆਂ ਝੱਲ-ਵਲੱਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਸ਼ਰਮ ਖਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਵੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਬਿਹਤਰ ਸਮਝਿਆ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਤੁਰਨ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਮਿੱਤਰ ਵੀ ਕੰਮ ਤੋਂ ਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਸਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬੋਤਲ ਕੱਢ ਕੇ ਅੱਗੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਹਲਵਾਈ ਦੇ ਕੁੱਤੇ ਵਾਂਗ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਜਾ ਵੜੇ ਸਨ। ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਜਿਹੜਾ ਕੁਝ ਦਿਸਿਆ, ਨਬੇੜ ਦਿੱਤਾ।
-"ਸਾਲਾ ਐਥੋਂ ਦਾ ਸਾਗ ਬਕਬਕਾ ਜਿਐ!" ਬਾਹਰ ਆਉਂਦਿਆਂ, ਉਸ ਨੇ ਮੂੰਹ ਘਸਮੈਲਾ ਜਿਹਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
-"ਵੇ ਕਿਹੜਾ ਸਾਗ? ਸਾਗ ਤਾਂ ਮੈਂ ਬਣਾਇਆ ਈ ਨ੍ਹੀ!" ਸਾਡੇ ਭਰਜਾਈ ਜੀ ਪਿੱਟਣ ਵਾਂਗ ਆਖਣ ਲੱਗੇ।
-"ਉਹ ਜਿਹੜਾ ਕੌਲੀ 'ਚ ਪਿਆ ਸੀ-ਉਹ ਕੀ ਸੀ?"
-"ਫਿੱਟ੍ਹੇ ਮੂੰਹ! ਵੇ ਮਰ ਜਾਣਿਆਂ! ਉਹ ਤਾਂ ਮੈਂ ਮਹਿੰਦੀ ਘੋਲ ਕੇ ਰੱਖੀ ਸੀ-ਆਬਦੇ ਸਿਰ 'ਚ ਲਾਉਣ ਵਾਸਤੇ!"
ਸਾਰੇ ਹੱਸ ਪਏ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਛਿੱਥੇ ਜਿਹੇ ਪੈ ਗਏ।
-"ਕੋਈ ਗੱਲ ਨ੍ਹੀ ਭਰਜਾਈ-ਮਹਿੰਦੀ ਕੋਈ ਮਾੜੀ ਚੀਜ ਨ੍ਹੀ-ਅੰਦਰ ਲਾਲੀ ਝਗੜੂ!" ਅਸੀਂ ਗੱਲ ਹਾਸੇ ਪਾ ਲਈ ਕਿ ਭਰਜਾਈ ਜੀ ਨਮੋਸ਼ੀ ਨਾ ਮੰਨ ਜਾਣ।
-"ਤੂੰ ਊਤ ਦਾ ਊਤ ਈ ਰਿਹਾ-ਐਥੇ ਆ ਕੇ ਕੀ ਤੂੰ ਲੱਲ੍ਹਰ ਲਾਦੇਂਗਾ!" ਭਰਜਾਈ ਨੂੰ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਡੋਬੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਅਸੀਂ ਖਾ ਪੀ ਕੇ ਘਰ ਆ ਗਏ।
ਤੀਜੇ ਕੁ ਦਿਨ ਭਰਜਾਈ ਜੀ ਦਾ ਫ਼ੋਨ ਆ ਗਿਆ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵਾਲ ਝੜਦੇ ਸਨ। ਸਿਰ ਵਿਚ ਸਿੱਕਰੀ ਸੀ। ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਭਰਜਾਈ ਸਾਹਿਬਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਸੀ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸੇਵਾ ਵੀ ਸਾਡੇ ਹਿੱਸੇ ਹੀ ਆਉਣੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਸੋਮਵਾਰ ਨੂੰ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਲੈ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਸਾਡੀ ਵਾਰੀ ਆਈ ਤਾਂ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਹੀ ਭੱਜ ਤੁਰੇ। ਅਸੀਂ ਕੁੱਤੇ ਵਾਂਗ ਮਗਰ ਮਗਰ ਤੀੜ ਦੇ ਲਈ! ਕਾਰਨ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਬੋਲਿਆ, "ਡਾਕਟਰ ਤਾਂ ਭੈਣ ਦੇਣਾ ਆਪ ਗੰਜੈ-ਮੇਰਾ 'ਲਾਜ ਉਹ ਸੁਆਹ ਕਰੂ?" ਸਾਨੂੰ ਹਾਸੇ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਗੁੱਸਾ ਵੀ ਆਈ ਜਾਵੇ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਦੀ ਯਾਰੀ ਦਾ ਲਿਹਾਜ ਕਰਦਿਆਂ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਸਭ ਬੇਅਰਥ! ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਲੈ ਕੇ ਅਸੀਂ ਵਾਪਿਸ ਆ ਗਏ।
ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਫਿਰ ਸਾਡੇ ਮਿੱਤਰ ਨੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਫਿਰ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ, ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕੰਮ 'ਤੇ ਲੁਆਓ! ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਕ ਮਿੱਤਰ ਦੀ ਫ਼ੈਕਟਰੀ ਵਿਚ ਇਕ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਲੱਤ ਹੀ ਨਾ ਲਾਉਣ, ਅਖੇ ਮੈਂ ਜੱਟ ਪੁੱਤ ਐਂ, ਸਫ਼ਾਈ ਕਾਹਤੋਂ ਕਰਾਂ? ਉਸ ਨੂੰ ਪਲੋਸ-ਪਲਾਸ ਕੇ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਇਕ ਵਾਰੀ ਇਹ ਡਿਊਟੀ ਲੈ-ਲਾ, ਜਦੋਂ ਵੀਜ਼ਾ ਲੱਗ ਗਿਆ, ਕੋਈ ਹੋਰ ਠੋਰਾ ਲੱਭ ਲਵਾਂਗੇ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਮੰਨ ਗਏ।
ਸਾਡੇ ਮਿੱਤਰ ਦੀ ਜੱਦੋਜਹਿਦ ਰੰਗ ਲਿਆਈ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕੰਮ 'ਤੇ ਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਬਾਹਰਲੀ ਸਫ਼ਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਟੁਆਇਲਟਾਂ ਵੀ ਸਾਫ਼ ਕਰਨੀਆਂ ਸਨ। ਔਰਤਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਟੁਆਇਲਟਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਸੀ। ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਟੁਆਇਲਟਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਸਿਰਫ਼ ਔਰਤ ਕਰਮਚਾਰੀ ਹੀ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਸਾਡੇ ਮਿੱਤਰ ਨੇ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਗੋਰੀ ਚਮੜੀ ਕੰਮ ਦੀ ਹੈ, ਚੰਮ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਜਿੰਨਾਂ ਫ਼ੋਰਮੈਨ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਰੱਖੇਂਗਾ, ਉਹ ਉਤਨਾ ਹੀ ਤੇਰੇ 'ਤੇ ਮਿਹਰਵਾਨ ਹੋਵੇਗਾ, ਹੋ ਸਕਦੈ ਉਹ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਤੈਨੂੰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦੀ ਮਸ਼ੀਨ 'ਤੇ ਹੀ ਕੰਮ ਦੇ ਦੇਵੇ? ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਗੱਲ ਲੜ ਬੰਨ੍ਹ ਲਈ। ਸਫ਼ਾਈ ਪੱਖੋਂ ਉਹ ਕੋਈ ਸ਼ਕਾਇਤ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦਿੰਦਾ ਸੀ।
ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਫ਼ੋਰਮੈਨ ਨੂੰ 'ਖ਼ੁਸ਼' ਕਰਨ ਲਈ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਟੁਆਇਲਟਾਂ ਲਿਸ਼ਕਾ-ਚਮਕਾ ਕੇ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਔਰਤਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਟੁਆਇਲਟਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਵੜਿਆ। ਅਜੇ ਉਸ ਨੇ ਉਪਰਲੇ ਸ਼ੀਸਿ਼ਆਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਹੇਠਾਂ ਟੁਆਇਲਟ ਉਪਰ ਬੈਠੀ ਬੁੱਢੀ ਗੋਰੀ ਨੇ ਰੌਲਾ ਪਾ ਕੇ ਛੱਤ ਸਿਰ 'ਤੇ ਚੁੱਕ ਲਈ, "ਨਾਨਸੈਂਸ..! ਯੂ ਫ਼ੱਕ ਔਫ਼....ਯੂ ਬਲੱਡੀ ਬਲੈਕ ਬਾਸਟਰਡ…!" ਘੱਗਰਾ ਉਪਰ ਧੂੰਹਦੀ ਹੋਈ ਉਹ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ-ਕੀ 'ਲੋਦੇ' ਲਾ ਗਈ ਸੀ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਭੱਜਣ ਲਈ ਰਾਹ ਨਾ ਲੱਭੇ, ਬੋਲੀ ਉਸ ਨੂੰ ਆਉਂਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ 'ਅਲੀ-ਅਲੀ' ਕਰ ਰਹੀ ਬੁੱਢੀ ਨੂੰ ਠੰਢੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁੜ੍ਹਕੋ ਮੁੜ੍ਹਕੀ ਹੋਇਆ ਆਖੀ ਜਾਵੇ, "ਬੰਦਿਆਂ ਵਾਲੀ ਔਰੈਟ, ਟਿਚਨ..! ਹੁਣ ਆਈ ਐਮ ਕਰਇੰਗ ਲੇਡੀਆਂ ਵਾਲੀ ਸਾਫ਼...! ਆਈ ਨਾਅਟ ਦੇਖਿੰਗ ਯੂਅਰ ਨੰਗੇਜ…!"
ਭੂਤਰੀ ਬੁੱਢੀ ਗੋਰੀ ਫ਼ੋਰਮੈਨ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਲਿਆਈ। ਫ਼ੋਰਮੈਨ ਨੇ ਇਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਬੰਦ ਸੱਦ ਲਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਗੱਲ ਦਾ ਉਲੱਥਾ ਕਰਕੇ ਫ਼ੋਰਮੈਨ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਟੁਆਇਲਟਾਂ ਤਾਂ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਹੁਣ ਉਹ ਲੇਡੀਜ਼ ਵਾਲੀਆਂ ਟੁਆਇਲਟਾਂ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਕੇ ਫ਼ੋਰਮੈਨ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਜਿੱਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਇਸ ਨੇ ਬੁੱਢੀ ਦਾ ਕੋਈ ਨੰਗੇਜ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ। ਗੱਲ ਹਾਸੇ ਵਿਚ ਹੀ ਟਲ ਗਈ ਅਤੇ ਫ਼ੋਰਮੈਨ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ 'ਵਾਰਨਿੰਗ' ਦੇ ਕੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਉਹ ਬੁੜ੍ਹੀਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਟੁਆਇਲਟਾਂ ਵੱਲ ਨਾ ਜਾਵੇ!
ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਵਿਚ ਕ੍ਰਿਸਮਿਸ ਦਾ ਦਿਨ ਆ ਗਿਆ। ਕ੍ਰਿਸਮਿਸ ਦੇ ਦਿਹਾੜੇ 'ਤੇ ਫ਼ੈਕਟਰੀ ਵੱਲੋਂ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਾਰਟੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਦੌਰ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੁੱਕੜ ਦੀਆਂ ਟੰਗਾਂ ਚੱਬੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਰੈੱਡ-ਵਾਈਨ ਸ਼ਰਬਤ ਵਾਂਗ ਸੂਤੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਮਿਊਜਿ਼ਕ ਵੱਜ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਗੋਰੇ ਗੋਰੀਆਂ ਨਾਚ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਵੀ ਮੁਫ਼ਤ ਦੀ ਵਾਈਨ ਧਤੂਰੇ ਵਾਂਗ ਚੜ੍ਹ ਗਈ, ਉਹ ਮਿਊਜਿ਼ਕ ਨਾਲ ਲੋਰ ਵਿਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਅਖੇ, ਬੈਠੇ ਬੈਠੇ ਦਾ ਮੇਰਾ ਵੀ ਪੈਰ ਉਠਦੈ! ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਭਾਈਬੰਦ ਨੂੰ ਆਖਣ ਲੱਗੇ, "ਮੈਂ ਵੀ ਭੋਰਾ ਡਿਸਕੋ ਕਰਲਾਂ?" ਭਾਈਬੰਦ ਵੀ ਜੋਗੀ ਵਾਂਗ 'ਰੰਗੀਲਾ' ਹੋਇਆ ਬੈਠਾ ਸੀ, "ਕਰਲਾ ਜੇ ਆਉਂਦੈ ਤਾਂ!" ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਹੁੰਗਾਰਾ ਭਰ ਦਿੱਤਾ। ਹੁੰਗਾਰੇ ਦੀ ਦੇਰ ਸੀ ਕਿ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਭੂਤਰੀ ਗਾਂ ਵਾਂਗ ਡਾਂਸ-ਫ਼ਲੋਰ 'ਤੇ ਛੜਾਂ ਜਿਹੀਆਂ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਏ ਅਤੇ ਡਾਂਸ ਕਰਦੇ ਗੋਰਿਆਂ ਦੇ ਪੈਰ ਮਿੱਧ ਧਰੇ। ਸਾਰੇ ਨੱਚਣਾ ਛੱਡ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ 'ਜਿੰਨ-ਨਾਚ' ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਪਿੱਟ-ਸਿਆਪਾ ਕਰਦੀ ਮਰਾਸਣ ਵਾਂਗ ਕਦੇ ਪੱਟਾਂ 'ਤੇ ਹੱਥ ਮਾਰਨ, ਕਦੇ ਖੁਰਾਂ 'ਚੋਂ ਗੋਹਾ ਕੱਢਣ ਵਾਲੀ ਮੱਝ ਵਾਂਗ ਲੱਤਾਂ ਜਿਹੀਆਂ ਝਾੜਨ ਲੱਗ ਪੈਣ। ਸਾਰੇ ਗੋਰੇ ਅਤੇ ਦੇਸੀ ਭਾਈਬੰਦ ਖ਼ੁਸ਼, ਹੱਸ ਰਹੇ ਸਨ। ਗੋਰਿਆਂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਸਮਿਸ ਵਿਚ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰੰਗ ਭਰ ਦਿੱਤਾ।
ਰੰਗ ਵਿਚ ਭੰਗ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਪਿਆ, ਜਦੋਂ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸ਼ਰਾਬਣ ਹੋ ਕੇ ਨੱਚਦੀ ਇਕ ਗੋਰੀ ਦੇ ਚੂੰਢੀਆਂ ਵੱਢਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਉਸ ਗੋਰੀ ਨੇ ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕ੍ਰਿਸਮਿਸ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਗੌਰ ਨਾ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਹਲਕਿਆਂ ਵਾਂਗ ਉਸ ਦੀਆਂ ਛਾਤੀਆਂ 'ਤੇ ਰੇਗਮਾਰ ਵਰਗਾ ਹੱਥ ਰਗੜਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਗੋਰੀ ਦੇ ਸਿਰ ਉਪਰੋਂ ਦੀ ਲੰਘ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਉੱਚੀ ਅੱਡੀ ਦਾ ਸੈਂਡਲ ਲਾਹ ਕੇ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਿਰ ਵਿਚ ਚਿੱਬ ਪਾ ਦਿੱਤੇ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਬਰ ਦਾ ਬੰਨ੍ਹ ਵੀ ਟੁੱਟ ਗਿਆ, "ਅਸੀਂ ਜੱਟ ਪੁੱਤ ਐਂ-ਤੀਮੀਆਂ ਤੋਂ ਕੁੱਟ ਨ੍ਹੀ ਖਾਣ ਗਿੱਝੇ!" ਤੇ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਗੋਰੀ ਦੇ ਪੰਜ-ਸੱਤ ਥੱਪੜ ਜੜ ਦਿੱਤੇ। ਜਦ ਦੋਨੋਂ ਗੁੱਥਮਗੁੱਥਾ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਰੌਲਾ ਪੈ ਗਿਆ। ਲਾਅਲਾ-ਲਾਅਲਾ ਹੋ ਗਈ। ਖਾੜਾ ਹਿੱਲ ਗਿਆ! ਕਿਸੇ ਨੇ ਪੁਲਸ ਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪੁਲਸ ਪ੍ਰੇਤਾਂ ਵਾਂਗ ਆ ਵੱਜੀ ਅਤੇ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ 'ਜਿਣਸੀ-ਛੇੜਛਾੜ' ਅਤੇ ਮਾਰ-ਕੁਟਾਈ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਹੇਠ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਕ੍ਰਿਸਮਿਸ ਪਾਰਟੀ ਭੰਗ ਹੋ ਗਈ। ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਤਾਂ ਜਿਹੜੀ ਜਾਣੀ ਸੀ, ਚਲੀ ਗਈ, ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਮਾਨਤ ਕਰਵਾਉਣ ਵਿਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਹਨ!